احمد یسوی ( ـ۵۶۲ق)

احمد یسوی;
درگذشت	۵۶۲ق
محل زندگی	ترکستان
ملیت	ترک
شغل و تخصص اصلی	صوفی
شغل و تخصص های دیگر	شاعر
گروه مقاله	عرفان

احمد یَسَوی ( ـ۵۶۲ق)

(مشهور به خواجه احمد یَسَوی) شاعر و صوفی بزرگ ترک و مؤسس فرقۀ یسویه. فرزند شیخ ابراهیم از مشایخ سایرام بود. نسب به محمد حنفیه فرزند امام علی (ع) می‌برد و به همین دلیل او را در منطقه ماوراء‌النهر خواجه احمد می‌خوانند. در شهر سایرام و یا به قولی در شهر یَسی، ترکستان امروز در قزاقستان، زاده ‌شد و در همان‌جا علوم دینی را فراگرفت و به خدمت بابا ارسلان پیوست و تا آخر عمرِ او در ملازمت وی بود. بعد از وفات بابا ارسلان و به اشارت قبلی او، به بخارا که از مراکز مهم علمی اسلامی در ماوراءالنهر بود، رفت و در آن‌جا به خدمت صوفی مشهور آن زمان، خواجه یوسف همدانی، پیوست و از او تأثیر فراوان گرفت و ازدست وی خرقه دریافت کرد و یکی از چهار خلیفۀ او شد. خواجه احمد پس از چندی عازم یسی شد و در آن دیار پیروان فراوان یافت. تیمور زمانی که به شهر یسی در ترکستان رفت آرامگاه احمد را زیارت کرد و در مدّت دو سال بنای باشکوهی برآن ساخت. همسر خواجه و نیز رابعه سلطان بیگم، نوۀ تیمور، در کنار خواجه احمد مدفونند و اخیراً مقبره به طرز زیبایی بازسازی و مرمت شده است. کتاب جواهرالابرار من امواج‌البحار تألیف جزینی از کهن‌‌ترین منابع دربارۀ شخصیت، احوال و آداب طریقۀ یسویه است که نسخۀ منحصربه‌فرد آن در کتابخانه سلیمانیه در استامبول است. فرقۀ یسویه در قرن ۷ق/۱۳م تمامی آناطولی را فراگرفت. اشعار خواجه احمد که در دیوان حکمت گرد آمده است، غنایی، آموزنده، به ترکی ساده، عامه‌پسند، هجایی، حاکی از عشق به پروردگار و پیامبران و با مضامینی چون مردانگی، راستی و خوش‌بینی است. دیوان حکمت به زبان قزاقی و فارسی ترجمه شده‌است. تاریخ تولد خواجه دانسته نیست ولی او خود در دیوان حکمت از رسیدن خود به ۱۲۵سالگی سخن گفته است که در این صورت تاریخ تولد او ۴۳۷ق باید باشد. مقبرۀ خواجه احمد یسوی در شمال شرقی شهر ترکستان واقع در جنوب کشور قزاقستان قرار دارد. این مقبره به صورتی که کم‌وبیش امروزه وجود دارد در زمان امیر تیمور گورکانی (در سال ۷۹۱ق/۱۳۸۹م) به جای مقبرۀ کوچک قدیمی‌تری که در قرن ۶ق/۱۲م ساخته شده بود، بنا گردید، ولی با مرگ امیرتیمور لنگ ناتمام ماند. شیوۀ معماری این مقبره به سبک هنر دوران تیموریان است و از نظر فضاسازی، نحوۀ ساخت طاق و گنبد و کاربرد کاشی‌های لاجوردی لعاب‌دار و تزیینات مختلف در آن نمونه بارزی از این نوع سبک معماری است. این مقبره از بزرگترین و مهم‌ترین زیارتگاه‌های آسیای میانه است و به‌ویژه جلوه‌گر هویت ملی قزاق‌هاست و زائران بسیاری را به خود جلب می‌کند. این مقبره در سال ۲۰۰۳ از طرف یونسکو به عنوان میراث جهانی به ثبت رسید. بازسازی مقبره با همکاری کشور ترکیه در سال‌های اخیر صورت گرفته است.