اردشیر بابکان ( ـ۲۴۱م)
اَردشیر بابَکان ( ـ۲۴۱م)
| اردشیر بابکان | |
|---|---|
| درگذشت | ۲۴۱م |
| ملیت | ایرانی |
| نام‌های دیگر | اردشیر اول |
| شغل و تخصص اصلی | فرمانروا |
| گروه مقاله | تاریخ ایران |
| خویشاوندان سرشناس | شاپور اول (پسر) |
(یا: اَردشیر اول) شاهنشاه ایران (حک: ۲۲۴ـ۲۴۱م) سرسلسلۀ ساسانیان. اردشیر پس از پدرانش ساسان و بابک، خادم آتشکدۀ آناهیتا در شهر اِستَخر و اَرگبد شهر دارابگِرد در پارس بود. پدرش بابک، سلسلۀ بازَرَنگیان پارس را مضمحل کرد. اردشیر در ۲۱۲م شاه پارس شد. وی در ۲۲۳م کرمان را فتح کرد و پسرش شاپور اول را بر حکومت آن‌جا گماشت. اردشیر در نبرد سرنوشت‌ساز هُرمُزگان، اَردَوان پنجم، آخرین شاه سلسلۀ اشکانی، را شکست داد و سلسلۀ ساسانیان را بنیان نهاد. داستان این پیروزی در نقش برجستۀ تَنگاب در فیروزآباد استان فارس نقش بسته است. اردشیر در ۲۲۶م در اِستَخر تاج‌گذاری کرد. در همان سال تیسفون را فتح کرد. او در ۲۳۲م در اَلحَضر (هَترا) و اِدِسا (اِدِس) با سپاه روم به فرماندهی اَلِکساندر سِوِروس جنگید، و نَصیبِین و حَرّان را گرفت. در ۲۳۶م در محاصره و تصرف شهر الحضر شکست خورد. اردشیر خود را موبد موبدان می‌دانست؛ با این حال، شاید دین زَرتشتی از زمان بهرام دوم در ایران رسمیت یافت. در ۲۴۱م اردشیر به نفع پسرش شاپور اول از قدرت کناره‌گیری کرد. کارنامَکِ اَردَشیر پاپَکان متنی است به خط و زبان پهلوی که به قدرت رسیدن اردشیر را روایت می‌کند. همچنین نامۀ تَنسَر به گُشنَسپ متنی دیگر به خط و زبان پهلوی است که در آن تنسر موبد، اردشیر را منجی دین زردشت معرفی می‌کند. نقش‌برجسته‌ای در نَقشِ رُستَم، اردشیر را سوار بر اسب نشان می‌دهد که با اَهورامَزدا که او نیز سوار بر اسب است، بیعت می‌کند. زیر پای اسب اردشیر، جسد اَردَوان پنجم و زیر پای اسب اهورامزدا، جسد اَهریمَن افتاده است.