آرادان، شهرستان

آرادان، شهرستان (County) Aradan

واقع در مناطق شمالی ایران، نواحی غربی استان سمنان، حد فاصل استان‌های تهران و اصفهان، با مرکزیت اداری شهر آرادان. در نیمۀ دوم سال 1374ش، ‌بخش آرادان به مرکزیت شهر آرادان از ترکیب دهستان‌های کهن‌آباد و یاتری در تابعیت شهرستان گرمسار ایجاد گردید. در نیمۀ دوم سال 1390ش، بنابر مصوبۀ هیأت دولت در جلسۀ 16 مرداد 1390ش، ضمن تغییرات و اصلاحات داخلی در بخش آرادان، با انتزاع این بخش از شهرستان گرمسار و ارتقاء آن به شهرستان، شهرستان آرادان تشکیل شد. با توجه به وجود قلعه‌ای اشکانی در مجاورت شهر کنونی آرادان که در دورۀ اخیر نابود شده است، آرادان را لااقل از زمان اشکانیان دارای اجتماعات انسانی می‌دانند. در مورد وجه تسمیۀ این شهر آن را منسوب به اردوان اشکانی دانسته، و به قول احمد کسروی نام آرادان به معنی جایگاه رادان آمده‌ است. همچنین این کلمه را مرکب از آرَ (بزرگ) و دان (جا) و به معنای محلِ بزرگ دانسته‌اند. دهخدا در لغتنامه، ذیل کلمۀ اَردَهن، به نقل از یاقوت حموی در معجم‌البلدان، قلعۀ آرادان را از توابع ری دانسته است. سپس آن را از قلاع استوار باطنیان و اسماعیلیان دانسته که محمد خوارزمشاه حین فرارش از مقابل مغولان، دفینۀ سلطنتی را در آنجا به امانت گذاشته است. این قلعه در دورۀ قاجار نیز پررونق و برقرار و حاکم‌نشین بلوک خوار بوده است. منطقۀ آرادان از زمان اولین تقسیمات کشوری تا زمان تشکیل استان سمنان در سال 1355ش، به همراه گرمسار جزو استان تهران بود. این منطقه به دو دلیل از زمان اشکانیان حائز اهمیت بوده است: نخست به خاطر وجود مهم‌ترین معبر (دروازۀ) کوهستان البرز در این ناحیه و دیگر واقع‌ بودن در مسیر جادۀ ابریشم و از توقفگاه‌های بین ری و خراسان بودن.

---