سیریک، شهرستان
سیریک، شهرستان (County) Sirik
واقع در مناطق جنوبی ایران در سواحل شرقی تنگۀ هرمز، در نیمۀ شرقی استان هرمزگان، با مرکزیت اداری شهر سیریک. در اواخر سال 1386ش، بنابر مصوبۀ هیأت دولت در تاریخ 18 آذر 1386ش، ضمن تغییرات و اصلاحاتی در بخش بیابان و انتزاع آن از شهرستان میناب ایجاد شده است. دربارۀ وجه تسمیۀ سیریک اطلاعی در دست نیست. این منطقه به علاوۀ بیشتر اراضی استان هرمزگان و کشور عمان کنونی، از سدۀ 5 تا 10ق بخشی از قلمرو ملوک هرمز بود؛ پس از آن در اوایل حکومت صفویه بیش از 100سال نیز پرتغالی‌ها در آنجا پایگاه داشتند؛ از زمان شاه عباس اول با پس راندن پرتغالی‌ها روستاهای سیریک جزو منطقۀ میناب (هرمز کهنه) بود؛ گاه در صورت وجود حکومت مرکزی مقتدر تحت نظر حکومت مرکزی و در غیر این صورت تحت نظر خوانین و حاکمان محلی اداره می‌شد. عمدۀ آثاری که در شهرستان سیریک برجای مانده، از آبادانی برخی از روستاها و لنگرگاه این منطقه از زمان صفویه به بعد نشان دارد. در اواخر دورۀ صفوی، دهستان بیابان و جاسک را جاسکِ بیابان/ جاشک بپایان می‌نامیدند. در زمان حکومت قاجار این ناحیه زیر نظر میرهای جاسک بود که عنوان کلانتری را از حاکم بندرعباس دریافت می‌کردند. در دورۀ معاصر و در اولین تقسیمات کشوری (1316ش) جزو بندرعباس و در استان کرمان بود، و از سال 1333ش که میناب به شهرستان ارتقاء یافته، بیابان (مشتمل بر دهستان‌های بیابان شرقی و بیابان غربی) یکی از بخش‌های تشکیل‌دهندۀ آن بوده است. در اوایل سال 1375ش، سیریک به عنوان مرکز این بخش به شهر ارتقاء یافت و همچنان که در ابتدا گفته شد، در اواخر سال 1386ش بخش بیابان ضمن تغییرات داخلی به شهرستان تبدیل شد.
شهرستان سیریک متشکل است از 2 بخش، 4 دهستان (با حدود 90 روستای مسکونی) و 3 شهر: بخش مرکزی (مشتمل بر دهستان‌های بیابان و سیریک، و شهرهای سیریک و گروک[۱] به مرکزیت شهر سیریک)، و بخش بمانی[۲] (مشتمل بر دهستان‌های بمانی و شاهمردی[۳]، به مرکزیت شهر بندر کوهستک[۴]). آبادی‌های گروک و بندر کوهستک به ترتیب در سال‌های 1389 و 1391ش به شهر ارتقاء یافته‌اند. براساس سرشماری سراسری سال 1395ش جمعیت شهرستان سیریک 45,723نفر بوده است که حدود یک‌چهارم این مقدار شهرنشین و باقی ساکن نقاط روستایی بوده‌اند. شهرستان سیریک در جنوب با شهرستان جاسک، در شرق با شهرستان‌های بشاگرد و میناب، در شمال با شهرستان میناب و در غرب با دریای عمان محدود شده است.
شهرستان سیریک با حدود 2,330کیلومترمربع مساحت و ارتفاع حدود 5متر (در مرکز آن)، دارای اقلیم بسیار گرم و خشک است. این شهرستان به صورت دشتی ساحلی و به طول تقریبی 140کیلومتر است که در کنارۀ دریای عمان امتداد دارد. رشته‌کوه بشاگرد (با میانگین ارتفاع‌ِ 1400متر) در آن امتداد دارد. کوه بیابان با ارتفاع حدود 1200متر در قسمت جنوبی از مهم‌ترین ارتفاعاتی است که مرز شرقی آن را تشکیل می‌دهد. بین کوه بیابان و دریا، رشته‌کوه‌های کم‌ارتفاع دیگری نیز وجود دارد. این کوه‌ها عمدتاً از ماسه‌سنگ تشکیل شده و بر اثر فرسایش شدید به اشکال گوناگون درآمده است. در این شهرستان چند رودخانه جریان دارد که مهم‌ترین آنها گَز، هِوای، کَرای، بِریز و زَنْگَلی هستند. به جز چند لنگرگاه و بندر، بیشتر آبادی‌های شهرستان، دور از دریا بنا شده‌اند. بخشی از مناطق ساحلی و زمین‌های پیرامون خورهای سیریک را جنگل‌های حرا[۵] با حدود 500هکتار وسعت تشکیل داده است. شغل بیشتر مردم سیریک صيادی، تجارت دریایی، كشاورزی، دامداری، و كار در كشورهای جنوب خليج فارس است. مهم‌ترین محصول زراعی این شهرستان خرما و سپس سبزیجات، محصولات جالیزی و صیفی‌جات، و صادرات آن شامل خرما، علف خشک، حصير محلی و شيرۀ خرما است. مردم این شهرستان ترکیبی از اکثریت سنی حنفی و اقلیت شیعه هستند. عموم آنها بلوچند و جز بلوچی، زبان فارسی (گویش بندری) نیز در میان آنها رواج دارد. گلابتون‌دوزی، شک‌بافی ، زری‌بافی، خوس‌دوزی، سوندبافی، چادرشب‌بافی، توربافی، گرگورسازی، سبدبافی و نقاب‌دوزی از صنایع دستی رایج در سیریک است. اسکلۀ چندمنظورۀ سیریک، به عنوان بزرگ‌ترین بندر تجاری و اسکلۀ چندمنظورۀ شرق استان هرمزگان در سال‌های اخیر راه‌اندازی شده است.
برخی از آثار تاریخی شهرستان: قلعۀ شاداب (کلاگت) در ۴۵کیلومتری شهر سیریک، در روستای کنارجو از توابع بخش بمانی، مربوط به سده‌های 9 - 11ق؛ قلعۀ سیریک (کلات میرحاجی) در ۳کیلومتری شهر کنونی سیریک مربوط به سده‌های 8 - 10ق؛ معبد عشاق در شهر گروک مربوط به دورۀ صفوی.
منابع