محمدرضا شجریان (خواننده)
محمدرضا شجریان (مشهد 1 مهر ۱۳۱۹ش - تهران 17 مهر 1399ش)
| محمدرضا شجریان (خواننده) | |
|---|---|
| زادروز |
مشهد 1 مهر ۱۳۱۹ش |
| درگذشت | 17 مهر 1399ش |
| ملیت | ایرانی |
| تحصیلات و محل تحصیل | دانشسرای مقدماتی مشهد |
| شغل و تخصص اصلی | خواننده |
| سبک | سنتی |
| لقب | سیاوش |
| آثار | آستان جانان؛ سرّ عشق (ماهور)؛ بیداد؛ نوا (مرکب‌خوانی)؛ دستان؛ دود عود؛ پیام نسیم؛ دل مجنون؛ سرو چمان؛ آسمان عشق؛ دلشدگان |
| گروه مقاله | موسیقی |
| خویشاوندان سرشناس | همایون و مژگان شجریان (فرزندان) |
| جوایز و افتخارات | جایزۀ ویژۀ «خداوندگار موسیقی» بنیاد آقاخان |
خواننده، استاد موسیقی سنتی ایرانی و ردیفدان. شاخص‌ترین خوانندۀ ایرانی پس از انقلاب اسلامی و به زعم (و بر اساس اظهارات بسیاری از) موسیقی‌دانان چنددهۀ اخیر ایران، از بزرگ‌ترین اساتید موسیقی سنتی در قرن حاضر. نخستین دروس موسیقی را در دانشسرای مقدماتی مشهد فراگرفت و از ۱۳۳۸ش به همکاری با رادیو خراسان پرداخت. در ۱۳۴۶ش، با اجرای «برگ سبز» شمارۀ ۲۱۶، با نام هنری سیاوش، فعالیت در رادیو ایران را آغاز کرد و به کلاس‌های آواز اسماعیل مهرتاش نیز راه یافت. از ۱۳۴۸ش، به اجرای برنامه در جشن هنر شیراز پرداخت و در سال بعد با برنامۀ «هفت شهر عشق» همکاری خود را با تلویزیون ملی ایران آغاز کرد. در ۱۳۵۰ش، با فرامرز پایور آشنایی پیدا کرد و نزد او به فراگیری سنتور و ردیف آوازی صبا پرداخت. از ۱۳۵۲ش در مرکز «حفظ و اشاعۀ موسیقی» در محضر نورعلی برومند به فراگیری شیوۀ آواز سیدحسین طاهرزاده مشغول شد. همراه با هنرمندان و گروه‌های متعدد در داخل و خارج از کشور برنامه‌های پرشماری به‌اجرا درآورد. در ۱۳۷۸ش جایزۀ پیکاسو و دیپلم افتخار یونسکو در پاریس به وی اهدا شد و در ۱۳۸۲ آلبوم «بی تو به سر نمی‌شود» (با صدای او) نامزد دریافت جایزۀ گرمی در امریکا شد. همچنین در فروردین ۱۳۹۸ جشنوارۀ موسیقی بنیاد آقاخان جایزۀ ویژۀ «خداوندگار موسیقی» را به محمدرضا شجریان تقدیم کرد. شجریان علاوه بر موسیقی در هنر خطاطی و نقاشی نیز مهارت داشت و مبدع چندساز نیز بوده است که هنوز به صورت جدی مورد استفاده قرار نگرفته‌اند. وی طی سالهای فعالیتش از دهۀ 1350 به بعد، جز همکاری در تاسیس کانون فرهنگی و هنری چاووش و تاسیس شرکت دل‌آواز، با گروه‌های شاخصی چون شیدا (به سرپرستی محمدرضا لطفی)، عارف (به سرپرستی پرویز مشکاتیان)، آوا و شهناز (هردو به عنوان موسس، سرپرست و خواننده) همکاری داشت. در نیمۀ اول دهۀ 1380 چند کنسرت را برای آخرین بار با همکاری حسین علیزاده، کیهان کلهر و همایون شجریان (به عنوان نوازندۀ تنبک و گاه هم‌خوان) برگزار کرد. شجریان طی چند دوره نیز به عنوان رییس افتخاری خانه موسیقی ایران انتخاب شده است.
از فرزندان محمدرضا شجریان، همایون و مژگان در زمینهٔ موسیقی فعالیت دارند. خوانندگان سرشناسی چون محسن کرامتی، ایرج بسطامی، حسام‌الدین سراج، حمیدرضا نوربخش، محمد اصفهانی، علی رستمیان و پسرش همایون از شاگردان شجریان هستند.
شجریان پس از وقایع انتخابات ریاست جمهوری سال 1388 با ساخت و اجرای چندآهنگ و نیز ضمن سفرهای هنری‌اش به کشورهای دیگر از جمله امریکا از جنبش سبز حمایت کرد و پیامد این حمایت نیز چنین شد که تا دم مرگ مورد بی‌مهری حکومت قرار بگیرد.
محمدرضا شجریان که از اواسط دهۀ 1390 به خاطر بیماری سرطان نه فعالیت هنری‌ای داشت و نه در انظار عموم ظاهر می‌شد، پس از چندبار بستری شدن در بیمارستان، طی دوسال آخر حیاتش، نهایتا در ۱۴ مهر 1399 به علت شرایط نامناسب جسمی مجددا در بخش آی سی یو بیمارستان جم بستری شد و سه روز بعد درگذشت. پیکر وی روز 19 مهر در کنار آرامگاه فردوسی (توس) به خاک سپرده شد.
از محمدرضا شجریان آثار بسیاری مربوط به کنسرت‌های رسمی و غیررسمی و اجراهای خصوصی (بالغ بر ۳۰۰ اجرا)، جشن‌ها و جشنواره‌ها که منتشر نشده‌اند برجای مانده، به‌علاوۀ همکاری با حسین علیزاده در اجرای تصانیف و آوازهای فیلم سینمایی دلشدگان (علی حاتمی- 1370) و همچنین زمستان است (رفیع پیتز- 1384)، نیز اجرای نغمه‌های آیینی و تلاوت قرآن و همچنین دعای معروف ربنای وی. علاوه بر این‌همه، آثار پرشماری نیز که در سالهای پیش از انقلاب ضمن همکاری با رادیو در برنامه‌های مختلف گلها اجرا کرده پس از انقلاب اسلامی منتشر نشده‌اند (حدود ۹۰ برنامه).
پربارترین دوره‌های فعالیت محمدرضا شجریان مربوط می‌شود به دورۀ سی سالهای از اواخر دهۀ 1۳۵0 تا میانه‌های دهۀ 1380 که حاصلش کنسرت‌ها و آلبوم‌های ارزشمندی با همکاری آهنگسازان و نوازندگان برجسته‌ای چون حسین علیزاده، داریوش پیرنیاکان، کیهان کلهر، فرامرز پایور و خاصه محمدرضا لطفی و پرویز مشکاتیان بوده است. علاوه بر این جمله شجریان طی سالهای حیاتش با بیشتر نوازندگان و آهنگسازان ممتاز هم‌دوره‌اش همکاری داشته. همچنین وی در طول دورۀ فعالیتش جز خواندن اشعار شاعران کلاسیک (از جمله مولوی، سعدی، حافظ، عطار، خواجو، خیام و باباطاهر)، ضمن دوستی نزدیک با کسانی چون سایه، فریدون مشیری، سیاوش کسرایی، محمدرضا شفیعی کدکنی و مهدی اخوان ثالث، اشعاری از آنان و نیما و دیگر شاعران نوپرداز را عمدتا به صورت تصنیف اجرا کرده است.
موسیقی‌دانان و کارشناسان موسیقی اصیل ایرانی لحن آوازی شجریان را تلفیقی از سبک‌های مختلف اساتید بزرگ آواز و موسیقی ایرانی چون سیدرحیم، طاهرزاده، ظلی، بنان، تاج و صبا می‌دانند. وی جز اساتیدی که پیش‌تر ذکر شد، از محضر بزرگانی چون دوامی و عبادی و اصغر بهاری نیز بهره گرفته بود و به واسطۀ آنها مجموعه‌ای از روایت‌های مختلف اساتید گذشته از ردیف را اندوخته داشت. شجریان اگرچه در هردوشکل آواز و تصنیف‌خوانی مهارت کاملی داشت، اما عمدۀ اهمیت او را باید در رونق بخشیدن یا زنده نگه داشتن روایت‌های گوناگون قدما از آوازخوانی دید. کما این‌که جز تعداد نسبتا اندکی تصنیف شاخص، کمتر می‌توان اثر درخوری از او را در این گونه (در قیاس با حجم زیاد آوازهای چشم‌گیرش) نشان داد.
آلبوم‌های منتشرشده
- چهره به چهره
- گلبانگ شجریان
- چاووش ۱ (به یاد عارف)
- چاووش ۲
- چاووش ۳
- چاووش ۶ (سپیده)
- چاووش ۷
- چاووش ۹ (جان جان)
- راز دل (خون جوانان وطن)
- خلوت‌گزیده
- انتظار دل
- پیوند مهر
- آستان جانان
- سرّ عشق (ماهور)
- بیداد
- نوا (مرکب‌خوانی)
- دستان
- دود عود
- ساز قصه‌گو و کنسرت بزرگداشت حافظ
- پیام نسیم
- دل مجنون
- سرو چمان
- آسمان عشق
- دلشدگان
- دیلمان
- رباعیات خیام
- چشمهٔ نوش
- بهاریه
- یاد ایام
- جان عشاق
- گنبد مینا
- پیغام اهل دل (همایون‌مثنوی)
- در خیال
- رسوای دل
- عشق داند
- شب وصل
- معمای هستی
- شب، سکوت، کویر
- آهنگ وفا
- آرام جان
- بوی باران
- زمستان است
- بی تو به‌سر نمی‌شود
- فریاد
- هم‌نوا با بم
- جام تهی
- ساز خاموش
- سرود مهر
- غوغای عشق‌بازان
- کنسرت محمدرضا شجریان و گروه آوا
- آه باران
- زبان آتش
- رندان مست
- مرغ خوش‌خوان
- کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز در دبی
- کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز (رندان مست و مرغ خوش‌خوان)
- رنگ‌های تعالی
- طریق عشق
- خراسانیات