تکیه خوانساری
| تکیه خوانساری | |
|---|---|
| نام فارسی | تکیه خوانساری |
| کشور | ایران |
| استان | اصفهان |
| نام‌های دیگر | قبةالعلماء؛ آرامگاه آقا حسین خوانساری |
| موقعیت | گورستان تخت فولاد اصفهان |
| کاربری | فرهنگی |
| مشخصات معماری | بنایی به مساحت 3360 متر، شامل بقعه‌ای با پلان مربع و گنبدی بر فراز آن |
| زمان ساخت | سال 1098 یا 1099ق |
(یا: قبةالعلماء؛ آرامگاه آقاحسین خوانساری) آرامگاه یا تکیه‌ای مجلل، واقع در گورستان تاريخی تخت فولاد اصفهان، مربوط به اواخر دورۀ صفویه. تكيۀ خوانساری به دليل وجود مقبرۀ آقاحسین خوانساری به اين نام معروف شده است. اين تكيه پس از آقاحسین خوانساری محل دفن بسياری از عالمان دینی عهد صفوی و پس از آن شد و به همين دليل به آن قبةالعلماء نیز می‌گویند. آقاحسین خوانساری در یکی از سال‌های ۱۰۹8 یا ۱۰۹9ق درگذشت و پیکرش به تخت فولاد كه در آن زمان به صحرای بابا ركن‌الدین شهرت داشت منتقل و در زمین‌های خارج از تكیۀ بابا ركن‌الدین دفن شد. به دستور شاه سلیمان صفوی در همان سال درگذشتش بقعۀ فعلی بر روی مزارش بنا شد. پس از آقا حسین خوانساری افراد بسیاری، از جمله فرزندش آقاجمال‌الدین محمد خوانساری و محمدباقر فشارکی، در آن دفن شده‌اند. ظاهرا این تنها بقعه‌ای است که در دورۀ صفوی به دستور پادشاه وقت، بر روی مزار یکی از عالمان آن دوره بنا شده است.
این بنا در تاریخ ۱۰ خرداد ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۹۰۹۴ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مشخصات بنا
بنای آرامگاه که مساحتی در حدود 3360 متر دارد شامل بقعه‌ای با پلان مربع و گنبدی بر فراز آن است. سردر آرامگاه با کاشی‌های خشتی هفت‌رنگ به خط ثلث تزئین شده است؛ ولی به غیر از یک ردیف سرکش‌های حروف، در قسمت فوقانی کتیبه، چیز دیگری از آن باقی نمانده. قسمت‌های عمده‌ای از مقرنس گچ‌بری سقف سردر تکیه نیز فرو ریخته است. نمای داخلی این بقعه با تزئینات گچی به سبک دورۀ صفوی آراسته شده و نمای خارجی گنبد و دیوارهای بقعه با کاشی‌های نفیس و زیبایی که مخصوصا رنگ سفید نقره‌ای آن جلب توجه می‌کند، تزئین شده است. در جبهۀ غربی تکیه غیر از سردر چند اتاق بوده که به عنوان مقابر خصوصی از آنها استفاده می‌شده و تعدادی از آنها به مرور تخریب شده‌اند. در وسط تکیه، بنای بقعۀ مفصلی با طرح مربع و مساحتی در حدود 324 مترمربع قرار دارد که به شکل کوشک یا چهاراتاقی وسط باغ است. در سه جبهۀ شرقی و شمالی و غربی‌اش ایوان دارد و داخل بقعه چهار صفه است که صفۀ جنوبی عریض‌تر از بقیه است. قبر آقاحسین و آقاجمال و تعدادی دیگر از علما در این شاه‌نشین جنوبی قرار دارند. همچنین در چهارگوشۀ بقعه، چهار اتاق در طبقۀ همکف و چهار اتاق در بالای آنها قرار دارد. دسترسی به اتاق‌های بالایی به وسیلۀ چهار راه‌پله امکان دارد که دو راه‌پله‌اش در ایوان شرقی و دو راه‌پلۀ دیگر در ایوان غربی قرار دارند. سقف مرکزی بقعه به صورت یک شمسه و اطراف آن رسمی‌بندی، به روش مُهری و رنگ‌آمیزی شیر و شکری، است و اطراف داخلی بالای درگاه‌ها کتبیه‌هایی گچ‌بری شده و مزین به اشعار محتشم کاشانی است. بعدها (در زمان قاجار) پنج شمایل در داخل بقعه ترسیم گردیده و اخیراً نیز این نقاشی‌ها مرمت شده‌اند. نماهای خارجی بقعه نیز آجر تراش و پشت بغل‌ها و کتیبه‌های بالای بقعه همه با کاشی‌کاری معرق پوشیده شده است. اخیراً کاشی‌کاری گنبد به طور کامل تعویض گردیده که چون جنس کاشی جدید کیفیت مطلوبی نداشته، در اثر سرما و نفوذ رطوبت تخریب شده‌اند. محوطۀ تکیه نیز در سال‌های اخیر به وسیلۀ دفتر مجموعۀ فرهنگی تخت فولاد سامان یافته است.