مقبره خواجه علی صفی

از ویکیجو | دانشنامه آزاد پارسی
مجموعۀ تاریخی گنبد سبز
مجموعۀ تاریخی گنبد سبز

یکی از سه آرامگاه موسوم به گنبد سبز، در شهر قم، متعلق به قرن 8ق. این بقعه‌ها در انتهای خیابان چهارمردان (خیابان انقلاب کنونیِ) قم، جنب گلزار شهدا و در بخش شرقی شهر، درون باغی کوچک موسوم به «باغ گنبد سبز» قرار دارند.

این بنا که در میان دو بقعۀ دیگر قرار دارد، مدفن خواجه علی صفی (دومین فرمانروای خاندان علی صفی) و فرزند و برادر اوست. بنای مقبره از بیرون، دوازده‌ضلعی منتظمی است که هر ضلع آن را طاق‌نمایی به عرض 2.40 و ارتفاع 7 متر زینت می‌دهد. نمای داخلی بنا هشت‌ضلعی و از این حیث مانند گنبد خواجه اصیل‌الدین است و چون بقعۀ پیشین به علت رسوبات پیرامونی، کف آن از زمین‌های مجاور پایین‌تر قرار دارد. پایه‌های اصلی بنا، هره‌های پیش‌آمده‌ای است که به صورت راسته‌چین کار شده است. بر فراز این قسمت، جرزهای دوازده‌ضلعی بنا آغاز می‌شوند که حد فاصل هریک از آن‌ها را نیز طاق‌نمایی در بر گرفته است. این طاق‌نماها محاط در قاب مستطیلی تا ارتفاع 7 متری ادامه می‌یابند. در چهارجهت اصلی، نورگیرهایی تعبیه شده که در گذشته با مشبک‌های گچی مزین بوده‌اند. ورودی این بنا از جبهۀ شمالی است. در تزئینات داخلی این بنا نیز چون بنای پیشین بر فراز طاق‌نماها کتیبه‌ای سراسری قرار دارد. نمای داخل گنبد، از دو بنای دیگر سالم‌تر است و از حیث رنگ‌آمیزی از بهترین آثار دورۀ ایلخانی به شمار می‌آید. گنبد این بنا از نوع دوپوش شانزده‌ترکی است که بر روی بخش انتهایی استوانۀ شانزده‌ضلعی قرار گرفته است. از مفاد یکی از کتیبه‌های این بقعه چنین مستفاد می‌شود که سه نفر در آن مدفونند؛ خواجه جمال‌الدین علی (همان خواجه علی صفی، فرمانروای قم و برادرزاده و بانی بقعۀ خواجه اصیل‌الدین)، امیر جلال‌الدین (نسبت او با این خاندان مشخص نیست) و نفر سوم خواجه عمادالدین محمود قمی (یکی دیگر از فرزندان خواجه صفی‌الدین، بزرگ این خاندان).