تخت سلیمان، مجموعه باستانی
تخت سلیمان، مجموعۀ باستانی (Takht-e Soleymān)
(یا: شیز؛ گَنزَک؛ گَنزِه؛ سِتوریق) مجموعه‌ای از چهار ایوان بزرگ و آتشکده پیرامون دریاچه‌ای طبیعی در روزگار ساسانیان، در نزدیکی شهر تخت سلیمان، شهرستان تَکاب، در استان آذربایجان غربی. هم‌چنین آن را همان آتشکدۀ معروف آذَرگُشَسب در شیز می‌پندارند که ویژۀ شاهنشاهان و ارتشتاران ساسانی و یکی از سه آتشکدۀ مهم زرتشتیان بوده است. برخی از پژوهشگران، بخشی از مجموعه را نیز معبد آناهیتا، که آن هم مهم‌ترین معبد زرتشتیان بوده، می‌دانند.
شیز و مجموعۀ آتشکدۀ آذرگشسب در حملۀ سپاه روم به فرماندهی هِراکلیوس (هِرقِل) در اواخر سلطنت خسرو پرویز نابود و تاراج شد. در دوران حکومت اَباقاخان مغول، بر روی بقایای شیز باستان مجموعه‌ای از کاخ‌ها ساخته شد که از همان الگوی چهارایوانی پیرامون دریاچه تبعیت کرده بود. مغولان به اینجا سِتوریق می‌گفتند. علی‌اکبر سرافراز در کاوش‌های آن‌جا موفق به کشف خطوط اویغوری شد. کاخ‌های ستوریق به کاشی‌های لُعاب‌دار و اشعار فارسی آراسته‌اند. تخت سلیمان در فهرست آثار ملی ایران و میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.
مشخصات معماری
مجموعۀ تخت سلیمان درون یک حصار و دیوار بیضی‌شکل بنیان گرفته که دورتادور آن دشتی گسترده است. حصار بیرونی از سنگ‌های لاشه‌ای به ابعاد مختلف به ضخامت ۵متر و ارتفاع ۱۴متر و محیط بیرونی ۱۲۰۰متر بنا شده است. لایۀ بیرونی حصار با سنگ‌های تراش‌دار نماسازی شده و دارای ۳۸ برج دفاعی مخروطی‌شکل است. بنای دیوار و حصار بیرون متعلق به دورۀ ساسانی است و در دورۀ ایلخانی نیز ضمن مرمت پاره‌ای از قسمت‌های فروریخته، دروازۀ جدید در مجاورت دروازۀ جنوبی عهد ساسانی احداث شده است. داخل حصار بیضی‌شکل دو مربع مختلف‌المرکز هم‌محور به چشم می‌خورد که در مرکز مربع جنوبی دریاچه و در مرکز مربع شمالی آتشکده واقع شده است و دورتادور این مربع را یک حصار مستطیلی‌شکل به طول تقریبی ۲۵۰متر و عرض تقریبی ۱۵۰متر در بر گرفته و ۶۰ برج مدور آن را احاطه کرده است. در جبهۀ شمال غربی دریاچه و در زاویۀ مربع بزرگتر، ایوان رفیع معروف به ایوان خسرو قرار دارد که این ایوان از آجر قرمز و ملاط ساروج ساخته شده است.