قلعه گبری (ری)
| قلعه گبری (ری) | |
|---|---|
| نام فارسی | قلعه گبری (ری) |
| کشور | ایران |
| استان | تهران |
| موقعیت | شمال آبادی امین‌آباد ری، در یک کیلومتری جنوب شرقی بقعۀ بی‌بی شهربانو |
| کاربری | مخروبه |
| مشخصات معماری | قلعه دارای 4 برج بلند با ارتفاع 17متر بوده |
| زمان ساخت | پیش از اسلام |
قلعۀ تاریخی مخروبه، بنا شده در دورۀ اشکانی یا ساسانی. این بنا در شمال آبادی امین‌آباد ری، در یک کیلومتری جنوب شرقی بقعۀ بی‌بی شهربانو قرار دارد. به احتمال در دهه‌های ابتداییِ سدۀ 4ق مقبرۀ گنبدی‌ای در این قلعه ساخته شده که ممکن است مقبرۀ مرداویج زیاری بوده است. مساحت داخل قلعه 3000 متر است که اکنون به دلیل واگذاری به آستان عبدالعظیم حسنی و اختلافاتی در تغییر وضعیت کنونی‌اش به کاربری فرهنگی، به عنوان انبار و کارگاه اجاره داده شده است. قلعه دارای 4 برج بلند با ارتفاع 17متر بوده. از بلندای برج‌ها و دیوارهای کنونی اطراف قلعه پیداست که در زمان آبادانی کاربرد نظامی- دفاعی داشته. برج و باروهای این قلعه در طی قرن‌ها به دلیل فرسایش تخریب شده و امروزه تنها دیوارهای طولانی و مرتفعی از خشت و گل بر جا مانده است. از مقبره نیز تنها بقایای شالوده‌ای از سنگ و گچ با طرح برجی‌شکل باقی مانده است.
ظاهرا مرداویج نخستین مرد معروف تاریخ است که بعد از قتلش در سال 323ق به نقل از ابن اثیر در الکامل فی التاریخ تابوتش را از اصفهان به ری برده و احتمالا در منطقه‌ای که خود بنیاد نهاده بوده (در شرق ری و حدود امین‌آباد فعلی) دفن کرده‌اند. مقدسی در احسن‌التقاسیم که به سال 375ق نوشته شده، می‌نویسد: «آیا به شاهان دیلم در ری نمی‌نگری که چه‌گونه بر گورهای خویش قبه‌های رفیع برآوردند و آن‌ها تا آن‌جا که می‌توانستند استوار و بلند ساختند تا کهنه نشود.» از شاهان دیلم تا سال تألیف احسن‌التقاسیم، به استناد تاریخ‌های موجود، تنها مرداویج و نیز گویا رکن‌الدوله در ری دفن شده بوده‌اند. دربارۀ مدفن رکن‌الدوله اختلاف قول وجود دارد و از این رو، این فرض قوت می‌گیرد که بقایای بنای مزبور باید از آن مدفن مرداویج باشد. این بنا به نظر می‌رسد در سال‌های 524 تا 571ق بر اثر زلزله ویران شده است.
- تاریخ کامل ابن اثیر، ترجمۀ سیدحسین روحانی و حمیدرضا آژیر؛ تهران: اساطیر.
- احسن‌التقاسیم فی معرفخ الاقالیم، ابوعبدالله محمد مقدسی، ترجمۀ علینقی منزوی؛ تهران: کومش.
- «قلعه گبری» نامی فراموش شده در گردشگری ری