بیضا، شهرستان
| بیضا، شهرستان | |
|---|---|
| استان | فارس |
| بخش | بخشِ مرکزی و بخش بانش |
| جمعیت | حدود 40,000نفر (1402ش) |
| موقعیت | شمال غربی استان فارس |
| نوع اقلیم | معتدل و نیمه‌خشک |
| برخی بناها | محوطۀ باستانی تل ملیان |
| نام لاتین | Beyza |
| شهر ها و آبادی ها | شهر بیضا |
بیضا، شهرستان (County) Beyza
واقع در نواحی شمال غربی استان فارس، به مرکزیت شهر بیضا. مشتمل است بر دو بخش مرکزی (شامل دهستان‌های بیضا و کوشک هزار[۱]، به مرکزیت شهر بیضا) و بخش بانش[۲] (شامل دهستان‌های بانش و هفتخان، به مرکزیت روستای بانش). از آنجا که این شهرستان پس از سرشماری سراسری سال 1395ش تشکیل شده است، اطلاعی از جمعیت دقیق آن در دست نیست؛ اما با احتساب جمعیت بخش بیضا (پیش از شهرستان شدن) جمعیت آن حدود 40,000نفر برآورد می‌شود. شهرستان بیضا از شمال و شرق با شهرستان مرودشت، از جنوب شرقی با شهرستان زرقان، از جنوب با شهرستان شیراز و از غرب با شهرستان سپیدان محدود شده است. این شهرستان براساس تصویب‌نامۀ هیأت دولت در جلسۀ ۱۰ مهر ۱۳۹۸ش، با انتزاع بخش بیضا از شهرستان سپیدان ایجاد شده است.
آبادی‌های شهرستان بیضا در ارتفاعات پست (دشت‌های) میانکوهیِ رشته‌کوه‌های زاگرس بنا شده‌اند و آب و هوای این شهرستان معتدل، با زمستان‌های سرد و تابستان‌های گرم و از حیث بارندگی جزو مناطق نیمه‌خشک ایران است. کوه‌های گر، مُور، شِش پیر و نِسا مهم‌ترین ارتفاعات آن هستند و رودهای فصلی اردکان و شش پیر و رود کر که در نواحی شمال شرقی آن جریان دارد، به‌علاوۀ چندین قنات و چشمه‌های پرشمار، آب زمین‌های کشاورزی آن را تأمین می‌کنند. مردم این شهرستان شیعۀ دوازده‌امامی‌اند، ساکنان غربی آن به زبان لری و باقی مناطق به زبان‌های فارسی و ترکی سخن می‌گویند. عمدۀ جمعیت این شهرستان از عشایر ایل قشقایی هستند که در دورۀ رضاشاه و پس از آن در این مناطق یکجانشین شده‌اند. مهم‌ترین محصولات کشاورزی آنها گندم، جو، بُنشن، انگور، سیب و مرکبات، و گلیم و قالی از مصنوعات دستی مردم بیضا است.
بیضا زادگاه حسین بن منصور حلاج، عارف، و عمرو بن عثمان سیبویه، تدوینگر نحو عربی است.
وجه تسمیه و تاریخچه
نام بیضا مربوط به دوره‌های پس از اسلام و شهری از دوره‌هایِ پیش از ورود اسلام است که جغرافی‌نویسان با اسامی نسا و نسایک از آن یاد کرده‌اند. این دو کلمۀ اخیر تغییریافتۀ کلمۀ نوشایک (شهری از دورۀ هخامنشی در منطقۀ پارس) هستند؛ معنای کلمۀ اخیر (نوشایک= روشنایی) با بیضای عربی ارتباط معنایی دارد. دشت بیضا مطابق با شهر/ناحیۀ باستانی انشان و در سده‌های پیش از مهاجرت پارس‌ها و شاهنشاهی هخامنشی جزو قلمرو عیلامی‌ها بوده است. پس از استقرار پارس‌ها این سرزمین مبدأ قدرت گرفتن شاهان هخامنشی شد؛ آنچنان‌که کورش کبیر پس از فتح بابل خود را «شاه انشان»، پسر كمبوجيه، شاه بزرگ، شاه شهر انشان، نوۀ كوروش، شاه بزرگ، شاه شهر انشان، از نسل چَيش پيش، شاه بزرگ، شاه شهر انشان خوانده است. محوطۀ باستانی تل ملیان، در شهرستان بیضا، بخش بیضا، در مجاورت روستای ملیان، در ۴۶کیلومتری شمال شیراز و ۴۶کیلومتری غرب تخت جمشید مربوط به این دوره است. علاوه بر تل ملیان، در سرتاسر شهرستان محوطه‌ها و تپه‌های پرشماری از دوره‌های مختلف تاریخی و پیشاتاریخی موجود است. شهر بیضا از اواخر دورۀ ساسانی تا سدۀ 7هجری از شهرهای مهم و پر رونق ناحیۀ پارس بوده؛ اما به‌تدریج از اعتبار و رونق آن کاسته شده، تا پیش از دورۀ انقلاب اسلامی که به روستایی ییلاقی برای ایلات لر و ترک قشقایی تبدیل شده است. در دهه‌های اخیر با یکجانشین شدن مردمان کوچ‌نشین در آبادی‌های این منطقه، رونق دوباره گرفت؛ تا به آنجا که در سال ۱۳۷۸ش با ادغام دو روستای پشت باغ و هرابال، شهر هرابال (بیضای کنونی) تشکیل شد و در اواسط سال 1398ش با جدا شدن بخش بیضای شهرستان سپیدان، شهرستان بیضا ایجاد گردید.