رقم (تاریخ)

رَقَم (تاریخ)

اصطلاحی دیوانی، از دورۀ صفویه، به‌معنای فرامین و احکامی که شخص پادشاه دستور صدور آن‌ها را می‌داد. دستورات پادشاهان صفوی به دو صورت، کتبی که در حاشیۀ درخواست‌ها و عریضه‌ها نوشته می‌شد، و شفاهی، ابلاغ می‌گشت؛ که مورد دوم را «رقم بالمشافهه» می‌گفتند. ثبت فرامین و احکام کتبی یا شفاهی پادشاه برعهدۀ مجلس‌نویس یا واقعه‌نویس دربار بود که ده نفر زیردست داشت. رقم‌های این دوره از نظر چگونگی تدوین چند دسته بودند. رقم‌ها پس از تحریر، طغراکشی می‌شدند، یعنی واقعه‌نویس عبارت «حکم جهانمطاع شد» را در ابتدای متن با مرکّب مشکی می‌نوشت؛ سپس آن را برای ممهورشدن به مُهر وزیر اعظم و مُهر شاهی ارسال می‌کرد. در دورۀ افشاریه و زندیه و قاجاریه نیز صدور رقم مرسوم بود. در دورۀ قاجار رقم بیشتر به احکام و فرامین ولیعهد و حکام ولایات اطلاق می‌شد. رقم‌های دورۀ قاجار دو دسته بودند؛ دستۀ اول که با جوهر مشکی طغراکشی می‌شدند و معمولاً روی آن‌ها عبارت «حکم والا شد» درج می‌شد؛ دستۀ دوم بدون طغراکشی خطاب به شخص معینی بود و به‌سبب ذکر واژۀ «ملفوفه» در متن، به آن‌ها ملفوفۀ رقم گفته می‌شد. از اواسط دورۀ ناصرالدین‌شاه، رقم‌ها را بر روی کاغذهایی با نقوش چاپی می‌نوشتند. در دورۀ پهلوی، با رونق دیوان‌سالاری جدید، رسم و سنت رقم و کاربرد این اصطلاح به‌کلی منسوخ شد.