استرالسیا و اقیانوسیه

اُسْترالَسیا و اقیانوسیه (Australasia and Oceania)

اُسْترالَسيا و اقيانوسيه

اُسْترالَسيا و اقيانوسيه

اصطلاح استرالسیا گاه به مفهوم جزایر واقع در اقیانوس آرام جنوبی، شامل استرالیا، نیوزیلند و جزایر مجاور آن‌ها به‌کار می‌رود، حال آن‌که اقیانوسیه نام جامع و عمومی گروهی از جزایر اقیانوس آرام جنوبی (بیش از ۱۰هزار جزیره) است که تنوع محیطی چشمگیری از آب‌سنگ‌های مرجانی خشک و لم‌یزرع گرفته تا جزایر قاره‌ای به مساحت ۸۵۰هزار کیلومتر مربع را پدید می‌آورند. شهرهای بزرگ استرالسیا (با جمعیت بیش از ۵۰۰هزار نفر) عبارت‌اند از سیدنی، ملبورن، بریزبن، پرت، ادلید، و اوکلند. گودال ماریانا، به ژرفای ۱۱,۰۳۴ـ متر، عمیق‌ترین نقطۀ شناخته‌شدۀ جهان در همین منطقه واقع است و کوه کازیسکو به ارتفاع ۲,۲۲۸ متر در نیو ساوت ویلز، مرتفع‌ترین نقطۀ استرالیا، و آئوراکی به بلندای ۳,۷۶۴ متر مرتفع‌ترین نقطۀ نیوزیلند است. نواحی اقیانوسیه که کلاً دارای دو منشأ آتشفشانی و مرجانی است، حسب تبارهای قومی و آداب و رسوم به سه گروه تقسیم می‌شود: میکرونزی (شامل، جزایر گوام، کریباتی، ماریانا، مارشال، و کارولین)؛ ملانزی (شامل جزایر پاپوا گینۀ نو، وانواتو، نیوکلدونیا، جزایر فیجی، جزایر سلیمان؛ و پولینزی (مانند جزایر تونگا، ساموآ، لاین، تووالو، پولینزی فرانسه و پیتکران). کوه ویلهلم در پاپوا گینۀ نو (ارتفاع ۴,۵۰۹ متر) بلندترین و دریاچۀ ار در جنوب استرالیا (۱۶ متر پایین‌تر از سطح دریا) پست‌ترین نقطۀ منطقۀ مزبورند؛ رود ماری، به‌طول ۲,۵۴۰ متر، در جنوب شرقی استرالیا طولانی‌ترین رود آن است، و جزیرۀ استرالیا که خود بزرگ‌ترین جزیرۀ دنیاست، وسیع‌ترین جزایر آن محسوب می‌شود. جمعیت اقیانوسیه ۴۳میلیون نفر است (۲۰۰۸). زبان انگلیسی و فرانسه (پولینزی فرانسه، نیوکلدوینا، جزایر والیس و فوتونا، واوانوآتو) و نیز زبان‌های بومی مائوریایی، ملانزیایی، میکرونزیایی، و پولینزیایی و گویش‌های مختلفی که شمار آن‌ها در پاپوا گینۀ نو به ۷۰۰ می‌رسد، زبان‌های رایج این منطقه به‌شمار می‌روند. ۳۰ درصد از مسیحیان این نواحی از کلیسای فروسلین، و ۷۰ درصد از کلیساهای آزاد و مستقل تبعیت می‌کنند و ساکنان سرزمین برون‌مرزی فرانسه پیروان کلیسای کاتولیک روم‌اند. اقیانوسیه تولیدکنندۀ بزرگ نیکل، بوکسیت، نقره، کبالت، طلا، سنگ معدن آهن، الماس، سرب، و اورانیوم است.

زمین‌شناسی. تودۀ قاره‌ای استرالسیا از پنج واحد زمین‌شناختی متمایز تشکیل شده است. پیرترین این واحدها کراتون پرکامبرین، در استرالیای مرکزی و غربی، است. حاشیۀ جنوب شرقی کراتون به کمربند متحرک آدلایدین متصل شده است که جوان‌تر و مربوط به دوران‌های پرکامبرین پسین و پالئوزوئیک پیشین است. حاشیۀ شرقی تودۀ خشکی استرالیا با کمربند متحرک تاسمان ایجاد شده است. قدمت فعالیت این کمربند از دوران پالئوزوئیک تا دوران کرتاسه است. در داخل کراتون، تعدادی از حوضه‌های رسوبی بسیار بزرگ از دوران فانروزوئیک وجود دارد، ازجمله حوضۀ عظیم آرتزین. جوان‌ترین منطقه شامل کمربندهای متحرک جزایر اندونزی و نیوزیلند است. منطقۀ سپری بسیار کهن استرالیای غربی پوششی از سنگ‌های جوان‌تر دارد که بسیاری از مناطق آن را پوشانده است. سنگ‌های پرکامبرین فقط در برخی از بلوک‌های منفرد بزرگ مشهود است. بلوک‌های ییلگام و پیلبارا مناطقی پوشیده از سنگ‌های پرکامبرین میانه‌اند که مجموعه‌ای از پی‌سنگ‌های گرانیتی دگرگون‌شده با درجات بالا، شامل کمربندهای گرینستون، را ایجاد کرده است. کمربندهای گرینستون شامل سنگ‌های آذرین و رسوبی دگرگون شده‌اند و به مجموعۀ انبوهی از دایک‌های بازی حدود ۲۴۰۰میلیون سال قبل وارد شده‌اند. کمربندهای گرینستون همچنین شامل توده‌های بازی لایه‌ای‌شکلی است که با آذرین‌ها پیوند خورده‌اند. این توده‌ها کانسنگ‌های باارزش نیکل را در خود جای داده‌اند. در این مناطق، براثر کانی‌سازی سنگ‌های بازی در کمربندهای گرینستون، کانسنگ‌های طلا نیز یافت می‌شود. بلوک‌های موسگریو و آرونتا در آسیای مرکزی و از مجموعه‌های پرکامبرین دگرگون‌شده با درجات بالا ساخته شده‌اند. در سنگ‌های دوران‌های بالایی پرکامبرین گروهی مهم از فسیل‌ها، معروف به اِدیاکی‌یرفونا وجود دارد که مجموعه‌ای غنی و دست‌نخورده از اندام‌واره‌های نرم‌تنان است. جوان‌ترین رسوبات در این کمربند مربوط به دوران کامبرین و دوران کوه‌زایی است که در دوران کامبرین آغاز شده است و درنتیجۀ چین‌خوردگی و دگردیسی، منطقه‌ای با درجات پایین سنگ‌ها به‌وجود آمده‌اند. کمربند متحرک تاسمان، با ۳هزار کیلومتر طول، همۀ ساحل شرقی استرالیا را دربر گرفته است. تشکیل این کمربند در دوران پالئوزوئیک پایینی شروع شد و به مدت ۴۰۰میلیون سال ادامه داشت. حجم فراوان گرانیت و گدازه‌های آتشفشانی اسیدی در دوره‌ای متجاوز از ۲۰۰میلیون سال، از دورۀ دونین تا دورۀ پرمین، تولید شده است.

جانوران. استرالسیا و اقیانوسیه یگانه قاره‌ای است که کیسه‌داران در آن آزادانه و بدون هیچ‌گونه رقابتی با پستانداران جفت‌دار پیشرفته‌تر تکامل یافته‌اند. این تکامل تقریباً تاکنون ادامه داشته است. طی تکامل و با دسترسی به همۀ قاره، اجداد کیسه‌داران قادر به استفاده از هر کُنام اکولوژیک بوده‌اند. کُنام جانوران حفار شامل جانورانی است که عبارت‌اند از بندیکوت (کیسه‌داری موش‌مانند)، وومبت (نوعی خرس کیسه‌دار)، موش کیسه‌دار، و موش کور کیسه‌دار. جانوران دونده عبارت‌اند از کانگورو و والابی؛ و جانوران بالارونده عبارت‌اند از کانگوروی درختی، اوپاسوم (پاسوم)، کوسکوس درخت‌زی، و کوآلا. کنام جانوران پرنده عبارت است از اوپاسوم پرنده. پستانداران تخم‌گذار استثنایی در کنام آبی‌اند که در حال حاضر شامل پلاتی‌پوس، نوک‌اردکی، است. پلاتی‌پوس و اکیدنه، یا مورچه‌خوار خاردار، متعلق به راسته‌ای بسیار قدیمی از پستاندارانِ تخم‌گذارند که با خزندگانی که از آن پدید آمده‌اند، به‌کلی تفاوت دارند. شکوفایی وسیع کیسه‌داران سبب بروز موارد نظرگیر تکامل هم‌گرا شد. تکامل هم‌گرا تکامل در مسیرهای قابل مقایسۀ گونه‌های غیر وابسته‌ای است که تاحدی رفتار و ظاهر فیزیکی مشابهی دارند. به‌همین سبب است که اروپایی‌ها بعد از استقرار در منطقه، نام‌هایی نظیر موش، موش کیسه‌دار، گربه، و گرگ بر کیسه‌داران منطقه گذاشتند، زیرا جانوران جفت‌دار با آن‌ها از یک رده‌اند. نمونه‌های تکامل هم‌گرا عبارت‌اند از خرس‌های کیسه‌دار (وومبت) که جانورانی حفار، قوی، و شبیه گورکن‌اند؛ موش‌های کور کیسه‌دار که بسیار شبیه موش کور طلایی جفت‌دار افریقایند؛ کانگورو و والابی که در کُنام چراگاه پراکنده‌اند و مناطق دیگر این کنام را سُم‌داران اشغال کرده‌اند؛ گرگ‌های تاسمانی یا تایلاسین منقرض شده که شبیه گرگ جفت‌دار و با روشی مشابه، با دویدن به‌دنبال شکار، صید می‌کنند؛ دیو تاسمانی با آرواره‌های قوی که قادر به شکستن استخوان است و نقشی شبیه کفتار دارد؛ نومبَت کیسه‌داری با چنگال‌های قوی، دهان کوچک، و زبان دراز که با جیرۀ غذایی موریانه‌خواری سازش دارد و شبیه مورچه‌خوار جفت‌دار است؛ کوسکس که از نظر ظاهری و رفتاری شبیه برخی شبه‌میمون‌هاست؛ کوآلا که کنامی مشابه نخستیان برگ‌خوار دارد؛ و گلایدر کیسه‌دار که مشابه سنجاب پرنده ولمور پرنده است.