میرزا محمد خراسانی

میرزا محمد خراسانی (مشهد 1256ش- تهران 1312ش)

(معروف به: میرزا محمد نجات) فعال سیاسی و روزنامه‌نگار ایرانی دورۀ قاجار و پهلوی اول. پس از پایان تحصیلات مقدماتی برای تحصیل علوم حوزوی به نجف رفت و چندسالی در آنجا درس خواند، ولی پیش از پایان تحصیلات به مشهد بازگشت و به ادارۀ املاک پدرش، عبدالکریم ملک‌التجار خراسانی، پرداخت. پس از مدتی، در دوران سلطنت مظفرالدین‌ شاه و صدارت علی‌اصغرخان امین‌السلطان، بر سر مالکیت برخی از املاک، میان او و کارگزاران حکومتی اختلافاتی پیش آمد. در پی آن به تهران رفت و علیه دولت به عدلیه شکایت برد. در همان روزها، نجات ضمن آشنایی با مشروطه‌خواهان به گروهی پیوست که برای برکناری عین‌الدوله از صدارت، در حرم حضرت عبدالعظیم بست نشسته بودند. او که خطیبی چیره‌دست بود توجه بست‌نشینان را جلب کرد و کمابیش رهبری آنها را به دست گرفت. پس از صدور فرمان مشروطیت، وی به اتفاق سلیمان اسکندری به انتشار روزنامۀ حقوق پرداخت. اولین شمارۀ این روزنامه در جمادی‌الثانی 1325ق منتشر شد و تا سال بعد ادامه یافت. نجات در پادشاهی محمدعلی شاه به دلیل سخنرانی‌های تند و انتقادی، مدتی در زندان به سر برد. پس از فتح تهران و خلع محمدعلی شاه، به عضویت دادگاه انقلاب انتخاب شد. این دادگاه حکم اعدام چندنفر، از جمله شیخ فضل‌الله نوری، را صادر کرد. پس از تشکیل مجلس اول با گروه‌های تندروی مشروطه‌خواه مرتبط شد و به کمیته‌ای تحت عنوان کمیتۀ انقلاب پیوست که دیگر اعضای آن عبارت بودند از میرزا نصرالله خان ملک‌المتکلمین؛ سید حسن تقی‌زاده؛ سید جمال واعظ اصفهانی؛ میرزا جهانگیرخان صوراسرافیل؛ سید محمدرضا مساوات؛ ابراهیم‌خان حکیم‌الملک؛ سید عبدالرحیم خلخالی؛ حسینقلی‌خان نواب؛ علی‌اکبر دهخدا، حیدرخان عمواغلی و.... میرزا محمد خراسانی‌ از اعضای کمیته بود که پخش ابلاغات کمیته را به عهده داشتند. در ۱۲۸۸ش در دورۀ دوم مجلس شورای ملی به نمایندگی از مردم آذربایجان برگزیده شد و به مجلس رفت. در این دوره با مشارکت سلیمان اسکندری و برخی دیگر از اعضای کمیتۀ انقلاب (که پیش‌تر ذکر شد) حزب دموکرات را بنیاد گذاشت و روزنامه‌ای به نام نجات را از سوم جمادی‌الثانی 1327ق منتشر کرد که به همین مناسبت پس از مدتی به میرزا محمد نجات شهرت یافت. این روزنامه ارگان حزب دموکرات بود و تندروی‌های زیادی می‌کرد که به همین دلیل پس از دوسال توقیف شد و دیگر اجازه انتشار نیافت. نجات در دورۀ سوم مجلس شورای ملی به نمایندگی از بیرجند، در دورۀ چهارم از ساری و تنکابن و در دورۀ پنجم از زنجان به مجلس راه یافت. وی در مجلس پنجم به خلع دودمان قاجار از پادشاهی و انتقال آن به رضاخان رأی داد. وی پس از پایان دوره پنجم از سیاست کناره گرفت.

میرزا محمد خراسانی از سیاستمداران بدنامی بوده که به سبب تلون آرا و تغییر مواضعش مورد طعن رجال هم‌دوره‌اش قرار گرفته. آنچنان که حتی او را از عمال انگلیس نیز دانسته‌اند. پیکر وی در امامزاده عبدالله شهرری دفن شده است.

---