علم، امیر اسدالله (۱۲۹۸ـ تهران ۱۳۵۷ش)

عَلَم‌، امیر اسدالله (۱۲۹۸ـ تهران ۱۳۵۷ش‌)

عَلَم‌، امير اسدالله

دولتمرد، وزیر و نخست‌وزیر ایران در دورۀ پهلوی. فرزند محمدابراهیم شوکَتُ‌الْمُلْک علم بود. اجداد او از اعراب خوزستان بودند. پدر و پدربزرگ‌ عَلَم از زمین‌داران‌ بزرگ‌ خراسان‌ و سیستان‌ و از وفاداران‌ به‌ سیاست‌ استعماری‌ انگلستان‌ بودند. امیراسدالله‌ پس‌ از تحصیلات‌ مقدماتی‌ به‌ دربار راه‌ یافت‌ و از رجال‌ مهم‌ دربار شد. او برای‌ ادامۀ‌ تحصیل‌ به‌ دانشکدۀ‌ کشاورزی‌ (در کرج) رفت‌ و مدرک‌ لیسانس‌ گرفت‌. در ۱۳۱۸ش به‌ دستور پدر با دختر قوام‌الملک‌ شیرازی‌ ازدواج‌ کرد و پس‌ از مرگ‌ پدر حکمران‌ سیستان‌ و بلوچستان‌ شد. طی سال‌های ۱۳۲۸ و ۱۳۲۹ش وزیر‌ کشور، وزیر کشاورزی،‌ و وزیر‌ راه‌ شد. در تیر ۱۳۳۰ش به‌ دستور محمدرضا شاه‌، ریاست‌ تقسیم‌ املاک‌ خالصه را برعهده‌ گرفت‌. عَلَم از مخالفان‌ اصلی‌ مصدق بود و بعد از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ش مشاور ویژه‌ شاه‌ شد و سمت‌ وزارت‌ کشور و نیابت‌ تولیت‌ بنیاد پهلوی‌ را عهده‌دار شد. سپس‌ حزب‌ دولتی‌ مردم‌ را تأسیس‌ کرد. در ۲۸ تیر ۱۳۴۱ش علم‌ به‌ نخست‌وزیری‌ رسید و در ماه‌ بعد لایحۀ‌ انجمن‌های‌ ایالتی‌ و ولایتی‌ را در هیئت‌ دولت‌ تصویب‌ کرد و در ۶ بهمن ۱۳۴۰ش اصول‌ ششگانۀ‌ شاه‌ را به‌ همه‌پرسی، گذاشت. این‌ لوایح‌ و همه‌پرسی، که‌ مخالف‌ قانون‌ اساسی‌ بود، با مخالفت‌ مراجع‌ و علما، به‌ویژه‌ امام‌ خمینی‌ روبه‌رو شد و تظاهرات‌ مردم‌ و دانشجویان‌ را در تهران‌ به‌‌دنبال‌ داشت‌. در اوایل خرداد ۱۳۴۲ش امام‌ خمینی‌ نطق‌ شدیداللحنی‌ علیه‌ شاه‌ ایراد کرد و متعاقب آن دستگیر و در تهران‌ زندانی‌ شد. به‌ محض‌ انتشار این‌ خبر گروه‌های‌ مردم‌ تهران‌، قم‌، ورامین‌، مشهد و شیراز در اعتراض‌ به‌ این‌ اقدام‌ دولت،‌ در روز ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ش شورش کردند و به دست مأموران‌ نظامی‌ سرکوب‌ شدند و در تهران‌ و چند شهر حکومت‌ نظامی‌ اعلام‌ شد. در اسفند همان‌ سال‌ علم‌ استعفا کرد و به سمت وزیر دربار منصوب شد. او مسئول برگزاری‌ جشن‌های‌ تاج‌گذاری‌ (۱۳۴۶ش)، دوهزار و پانصدمین‌ سال‌ شاهنشاهی‌ (۱۳۵۰) و جشن‌ هنر شیراز بود و مدت‌ یازده‌ سال‌ وزیر دربار بود. در ۱۳۵۶ش به‌ بیماری‌ سرطان‌ خون مبتلا شد و در فروردین‌ ۱۳۵۷ش و با آغاز‌ حرکت‌های‌ انقلابی‌ در تهران‌ درگذشت‌. خاطرات‌ و یادداشت‌های‌ روزانه‌ او از ۱۳۴۶ش به‌ بعد، پس‌ از مرگش‌ در چند جلد به‌‌چاپ‌ رسیده‌ که‌ حاوی‌ اطلاعات‌ گران‌بهایی‌ از دورۀ‌ پهلوی‌ است‌.