ارکستر
اُرکِسْتْر (orchestra)
گروهی از نوازندگان که در کنار هم سازهای مختلف را می‌نوازند. در موسیقی غربی، ارکسترِ مبنا کلاً از سازهای زهی آرشه‌ای خانوادۀ ویولن تشکیل شده است که اغلب قسمت‌های بادی، برنجی، و کوبی نیز دارند. اندازه و چارچوب این ارکستر مطابق با خواسته‌های آهنگ‌سازان تغییر می‌کند.
تاریخچه. این واژه در اصل در تئاتر یونانی و برای فضای نیم‌دایره‌ای شکل جلوی صحنه به‌کار می‌رفت؛ در فرانسۀ قرن ۱۷، ابتدا از این واژه برای اشاره به قسمت جلوی صحنه استفاده کردند که محل نشستن نوازندگان بود، و بعدها خود نوازندگان چنین نامیده شدند.
سازهای غربی. سازهای زهی معمولاً به دو گروه از ویولن‌ها (ویولن‌های اول و دوم)، ویولاها، ویولن‌سل‌ها، و کنترباس‌ها تقسیم می‌شوند. در قرن ۱۸ رایج‌ترین پیوستِ سازهای زهی چند جفت هورن و اُبوآیند. قسمت سازهای بادی چوبی در پایان قرن ۱۸ تثبیت شد، و در آن هنگام از دو فلوت، دو اُبوآ، دو کلارینت و دو فاگوت تشکیل می‌شد، که بعدها سازهایی مثل پیکّولو، کُر آنگله، کلارینت باس، و کنترفاگوت به آن‌ها اضافه شدند. در آن زمان، دو تیمپانی و دو هورن نیز به‌طور ثابت به‌کار می‌رفتند، و دو ترومپت نیز گاه‌گاهی به این جمع اضافه می‌شدند. در قرن ۱۹ قسمت برنجی به‌تدریج بسط یافت و شامل چهار هورن، سه ترومپت، سه ترومبون، و توبا شد. تیمپانی سومی نیز به قسمت کوبی اضافه شد و طبل باس، طبل بزرگ، سنج‌ها، مثلث، و تام‌تام از ترکیه به این جمع راه یافتند. استفاده از یک یا چند هارپ نیز رواج یافت و برای حفظ بالانس (توازن)، تعداد سازهای زهی نیز تا حدی افزایش پیدا کرد. از دیگر سازهای به‌کاررفته در ارکستر عبارت‌اند از گزیلوفون، چلستا، گلوکنشپیل، پیانو (که در اواخر قرن ۱۸ جای هارپسیکورد را گرفت)، و ارگ. در قرن ۲۰، اغلب آهنگ‌سازان گروه‌های کوچک‌تر سازی، بیشتر با ترکیب‌های غیرقراردادی را ترجیح داده‌اند. در گذشته ارکستر با آرشۀ ویولن رهبری می‌شد، اما در دوران فلیکس مندلسن[۱] استفاده از باگِت یا باتون تثبیت شد.
گروه‌های هم‌نوازی غیرغربی. اصطلاح ارکستر را به گروه‌های هم‌نوازی غیرغربی نیز می‌توان اطلاِق کرد، مثل ارکستر گاملان اندونزی، که بر پایۀ خانواده‌های گوناگون سازهای کوبی، به‌خصوص گانگ‌ها و زنگ‌های کوک‌دار، شکل گرفته است.
- ↑ Felix Mendelssohn