افریقا، استعمار
اِفریقا، استعمار (Africa, the scramble for)
حرکت ملل اروپایی برای تأسیس مستعمره در افریقا. این امر در دهۀ ۱۸۸۰م آغاز شد و تا ۱۹۱۴م فقط دو کشور افریقایی کاملاً مستقل باقی ماندند. یکی از این کشورها اتیوپی با پادشاهی ۲هزار ساله و دیگری لیبریا[۱] بود که در ۱۸۲۲م در حکم کشوری برای بردگان سیاه آزاد تأسیس شد. بقیۀ قارۀ افریقا تحت سلطۀ هفت کشور اروپایی یعنی بلژیک، انگلیس، فرانسه، آلمان، ایتالیا، پرتغال، و اسپانیا قرار گرفت. بیشترین مستعمره‌ها از آنِ انگلیس و فرانسه بود. چندی نگذشت که اکثر این مستعمره‌ها در دهه‌های ۱۹۶۰م و ۱۹۷۰م به استقلال رسیدند. هجوم به افریقا سه علت عمده داشت: اول، کاشفان قرن ۱۹، ازجمله میسیونر اسکاتلندی دیوید لیوینگستون[۲] و پیِر دو برازا[۳]، افسر نیروی دریایی فرانسه، برای بهره‌برداری منطقۀ وسیعی از افریقا فعالیت می‌کردند که تا آن روز برای اروپایی‌ها ناشناخته بود. دوم، در ۱۸۸۵م پادشاه بلژیک، لئوپولد دوم[۴] قصد داشت در حاشیۀ رود کنگو مستعمره‌ای شخصی ایجاد کند. بعدها دولتمردان بلژیکی بر این سرزمین مسلط شدند و آن‌جا کنگوی بلژیک[۵] نام گرفت که اکنون جمهوری دموکراتیک کنگو[۶] است. اقدام لئوپولد پادشاه بلژیک سومین علت از تلاش دیپلماتیک را منجر شد. این اقدام را صدراعظم آلمان، اوتو فون بیسمارک[۷]، در کنفرانسی پیرامون امور افریقا انجام داد (۱۸۸۴ـ۱۸۸۵م). بیسمارک، شخصی که دلبستگی‌هایش در اروپا متمرکز شده بود، دیگر قدرت‌های اروپایی، به خصوص فرانسه را تشویق کرد که در تصاحب اراضی افریقا سهم فعالی برعهده بگیرد. این امر در پایان آلمان را برای انعقاد اتفاق‌ها آزاد باقی گذاشت و نفوذش را در اروپا افزایش داد. با هیچ‌یک از مردم افریقا دربارۀ اقدامات استعماری صورت گرفته، مشورتی نشد. فرانسه بیشتر قسمت‌های غربی و استوایی افریقا و نیز جزیرۀ ماداگاسکار[۸] در شرق این قاره را تصرف کرد. انگلیسی‌‌ها که قبلاً کیپ کلنی[۹] در افریقای جنوبی را در تصرف داشتند، اراضی شرق افریقا را نیز اشغال کردند. پرتغال نیز آنگولا، و موزامبیک را تصرف کرد. آلمان ناحیه‌ای را در جنوب غربی و شرق افریقا (نامیبیا و تانزانیا) به دست آورد. ایتالیا مستعمراتی را، که اکنون لیبی، اریتره و سومالی نام دارند، به اشغال خود درآورد. اسپانیا بخش شمالی مراکش و عمدتاً ناحیۀ صحرا در صحرای غربی[۱۰] را به‌دست آورد. انگلیس کنترل مصر را بر عهده گرفت که تحت سلطۀ ترکان عثمانی بود و با مشارکت مصر بر سودان مسلط شد. آلمان در نتیجۀ جنگ جهانی اول مستعمرات خود را از دست داد. آخرین کشوری که مستقل شد «نامیبیا» بود که در ۱۹۹۰ از ادارۀ استعماری افریقای جنوبی آزاد شد. افریقای جنوبی که تحت حاکمیت اقلیتی سفیدپوست قرار داشت در ۱۹۹۴، کشوری غیرنژادی شد که اکثریت سیاه‌پوست حکومت آن را به‌دست گرفت.