آیروکویی

آیْروکویی (Iroquois)
عضو کنفدراسیون اقوام سرخ‌پوست امریکایی در بخش شمال شرقی امریکای شمالی که در ۱۵۷۰م با نام پنج ملت شکل ‌گرفت. این پنج ملت عبارت بودند از کایوگا، موهاک، اونایدا، اونونداگا و سِنِکا. قوم توسکارورا پس از ۱۷۲۲م به آن‌ها پیوست و نام آن‌ها را به «شش ملت» تغییر داد. این سازمان به همت بنجامین فرانکلین پایه‌ریزی شد و به صورت یکی از منابع مهاجران برای شکل‌دادن به کنفدراسیون خود و نوشتن قانون اساسی امریکا درآمد. اخلاف آیروکویی‌ها امروز در اونتاریو، کِبِک، نیویورک و اوکلاهما زندگی می‌کنند و تعدادشان به حدود ۵۰هزار تن (۱۹۹۰م) می‌‌رسد. واژۀ «آیروکویی» اشاره دارد به گروه‌های سرخ‌‌پوستی که به یکی از زبان‌های متعلق به خانوادۀ زبان‌های آیروکویی سخن می‌گویند، و شامل اقوام چروکی و هورون نیز می‌شود. آیروکویی‌ها از دیرباز ذرت، لوبیا و کدو کشت می‌کردند و برای تکمیل معیشت خود به شکار آهو نیز می‌پرداختند. بسیاری از خانواده‌ها به‌صورت جمعی در خانه‌های بزرگ پوشیده از ساقۀ درختان و در روستاهای حصارکشیده با چندصد نفر جمعیت زندگی می‌کردند. هریک از روستاها را شورایی از مردان بزرگسال اداره می‌کرد و رئیس روستا از طریق مشورت تعیین می‌شد. روابط خویشاوندی اساس زندگی سیاسی آن‌ها را تشکیل می‌داد؛ دودمان‌ها در طایفه‌ها شکل می‌گرفتند و طایفه‌ها خود به یکی از دو تقسیم‌بندی اصلی یا دو نیمه در درون قبیله تعلق داشتند. آیروکویی‌ها به شدت پرخاش‌جو بودند و اسرای خود را شکنجه می‌دادند، به بردگی می‌کشیدند و می‌خوردند. مردان آیروکویی با نشان‌دادن شجاعت و بی‌رحمی در جنگ‌ها به حیثیت اجتماعی دست می‌یافتند. قبایل مختلف آیروکویی، که ابتدا در قسمت‌های بالای رودخانه سنت لارنس اقامت داشتند، به طرف جنوب‌ غربی مهاجرت کردند و بخش عمدۀ اونتاریو، تمام ایالت نیویورک و بخش بزرگی از پنسیلوانیا، اوهایو و میشیگان را اشغال کردند. تشکیل کنفدراسیون به رهبری هیاواتا و دکاناویدا انجام گرفت و هدف از آن دفاع در مقابل تهاجم بیرونی بود. این کنفدراسیون متشکل بود از ۵۰ رئیس طایفه و روستا که به «ساچم» معروف بودند و هر قبیله در آن فقط یک رأی داشت. تصمیمات می‌بایست به اتفاق آرا گرفته می‌‌شد. هرچند فقط میزان اندکی از شیوۀ زندگی سنتی در آیروکویی‌ها باقی مانده است، اما بسیاری از خانواده‌ها هنوز به زبان آیروکویی تکلم می‌کنند. آیروکویی‌ها در طیف گسترده‌ای از مشاغل کار می‌کنند و درآمدهایشان بسیار متفاوت است. اکثریت آیروکویی‌ها مسیحی‌اند، اما تعداد زیادی از آن‌ها در نیویورک به مذهب موسوم به «دریاچۀ زیبا» تعلق دارند که دینی قرن نوزدهمی است و بخش اعظم سنت‌های دینی قدیمی را در خود جای داده است. در اوایل قرن ۱۷م، آیروکویی‌ها با انگلیسی‌ها و هلندی‌ها به تجارت پوست سگ آبی مشغول بودند و این امر به آن‌ها امکان می‌داد که بر بسیاری از اقوام دیگر سرخ‌پوست تسلط یابند. پس از آن که سگ‌های آبی کمیاب شدند، آن‌ها گسترۀ عمل خود را افزایش دادند و قبایل دیگری را وادار به کوچیدن به طرف غرب و جنوب کردند و از ۱۶۴۸ تا ۱۶۵۰م کنفدراسیون هورون را از بین بردند. در نیمۀ دوم قرن ۱۷م آیروکویی‌ها حملاتی پی‌درپی را برضد فرانسوی‌ها آغاز کردند که با بدترین دشمنان آن‌ها آلگونکوئینها متحد شده بودند. در بخش عمدۀ قرن ۱۸م، آیروکویی‌ها بیشترین قسمت از ایالت نیویورک را اشغال کردند و بدین‌ترتیب بر دسترسی فرانسوی‌ها، انگلیسی‌ها و هلندی‌ها به دریاچه‌های بزرگ نظارت داشتند.آن‌ها بدین وسیله درجه‌ای از خودمختاری را برای خود حفظ می‌کردند که سایر قبایل را از آن‌ها دور می‌کرد. به استثنای اونایداها و توسکاروراها، آیروکویی‌ها‌ به رهبری رئیس موهاوک، جوزف برانت، در انقلاب امریکا نیز به سود بریتانیایی‌ها وارد جنگ شدند. در ۱۷۷۹م جان سالیوان، ژنرال امریکایی، و ۴هزار نفر از نیروهایش آن‌ها را در اِلمیرای نیویورک شکست دادند. کنفدراسیون آیروکویی، با جنگ‌هایی که به دلایل مختلف در طول جنگ استقلال امریکا به‌راه افتاد، عملاً فروپاشید و اونوندوگاها، سنکاها، و توسکاروراها در حفاظت‌گاه‌هایی در نیویورک ساکن شدند. اقوام سایوگا و موهاک‌ به کانادا و قوم اونایدا به ویسکانسین مهاجرت کردند. در دهۀ ۱۹۵۰ مقام‌های مسئول تأمین برق ایالت نیویورک و گروه مهندسان ارتش کوشیدند حفاظت‌گاه را بدون اجازه به مالکیت خود درآورند تا برای سد کینزوآ از آن‌ها استفاده کنند. مناقشه‌ای که پس از این ماجرا پدید آمد، سبب تقویت‌شدن هویت قوم آیروکویی شد و به نوعی احیای فرهنگی انجامید؛ ازجمله جوانان آیروکویی مجدداً علاقه‌مند شدند که به آ‎رایش‌ مو و لباس‌های سنتی خود بازگردند. این امر همچنین موجب شد که فعالان حقوق مدنی سرخ‌پوستان امریکا تقاضاهای تازه‌ای را در زمینۀ آموزش و پرورش و رشد عمومی مطرح کنند.

---