اسید
اَسید (acid)
در علم شیمی، ترکیب آزادکنندۀ یون‌های هیدروژن (+H یا پروتون)، در محیط حلال یون‌کننده (معمولاً آب). اسیدها با بازها ترکیب می‌شوند و نمک‌ها را تولید می‌کنند. به صورت حلال نیز عمل می‌کنند. اسیدهای قوی خورنده[۱]اند. اسیدهای رقیق مزۀ ترش یا تندی دارند، هرچند در برخی از اسیدهای آلی، شاید به سبب مزه‌های ویژۀ دیگر، چندان محسوس نیست. قدرت هر اسید برحسب غلظت[۲] یون هیدروژن اندازه‌گیری می‌شود؛ این غلظت را با مقدار[۳] pH معین می‌کنند. همۀ اسیدها pH کمتر از هفت دارند. اسیدها را می‌شود برحسب قدرتِ بازی (تعداد اتم‌های هیدروژنِ آمادۀ ترکیب با باز) به تک‌بازی، دوبازی، سه‌بازی، و برهمین قیاس؛ یا برحسب درجۀ یون‌شدن آن‌ها (تعداد اتم‌های هیدروژنِ آمادۀ تفکیک در آب) طبقه‌بندی کرد. مثلاً، در این طبقه‌بندی، اسید سولفوریک رقیق در زمرۀ اسیدهای دوبازی قوی (بسیار یون‌شده) جای می‌گیرد. برخی از اسیدهای غیرآلی عبارت‌اند از بوریک، کربونیک، هیدروکلریک، هیدروفلوئوریک، نیتریک، فسفریک، و سولفوریک. برخی از اسیدهای آلی عبارت‌اند از اتانوئیک (استیک)، بنزوئیک، سیتریک، متانوئیک (فرمیک)، لاکتیک، اگزالیک، و سالی‌سیلیک و همچنین ترکیبات پیچیده‌تری مانند نوکلئیک اسیدها و آمینواسیدها. اسیدهای سولفوریک، نیتریک، و هیدروکلریک را گاه اسیدهای معدنی می‌گویند. بیشتر اسیدهایی که در طبیعت یافت می‌شوند به صورت ترکیبات آلی‌اند، مانند اسیدهای چرب R-COOH و اسیدهای سولفونیک R-SO۳H که درآن‌ها R یک ساختار مولکولی آلی است. همۀ اسیدها وقتی که در آب حل شوند، یون هیدروژن ایجاد می‌کنند. مثلاً در اسید هیدروکلریک هرگاه گاز هیدروژنِ کلرید با آب واکنش کند، یون هیدروژن تولید می‌شود: HCl (g) + aq = H+ (aq) + Cl- (aq) درواقع، واکنش اسیدها واکنش یون H+ (aq) است. این واکنش‌ها به قرار زیرند:
با شناساگرها. اسیدها با شناساگرها با رنگی مشخص واکنش می‌دهند، مثلاً لیتمیوس قرمز می‌شود.
با قلیاها. اسیدها با قلیاها ترکیب می‌شوند و نمک و آب می‌دهند. به این فرآیند خنثی‌شدن می‌گویند. مثلاً اسید هیدروکلریک وقتی به هیدروکسید سدیم افزوده شود، نمک کلرید سدیم و آب می‌دهد: HCl (aq) + NaOH (aq) → NaCl (aq) + H۲O
با کربنات‌ها. اسیدها با کربنات‌ها و هیدروژن کربنات‌ها تشکیل نمک می‌دهند و دی‌اکسید کربن آزاد می‌کنند. مثلاً، اسید نیتریک وقتی به هیدروژن کربنات سدیم افزوده شود، چنین واکنش می‌دهد: HNO۳ + NaHCO۳ → NaNO۳ + CO۲ + H۲O
با فلزات. اسیدها وقتی که با فلزات واکنش کنند، غالباً هیدروژن آزاد می‌کنند و نمک تشکیل می‌دهند. مثلاً واکنش منیزیوم و اسید سولفوریک تولید سولفات منیزیوم و هیدروژن می‌کند: Mg + H۲SO۴ → MgSO۴ + H۲ اسیدها با بسیاری از بازها، مانند اکسیدها و هیدروکسیدها، واکنش می‌کنند. اما محصول همواره در آب محلول نیست و ممکن است نمک رسوب کند، مثلاً هرگاه اسید سولفوریک با ترکیبات کلسیم، مانند اکسید، هیدروکسید یا کربنات واکنش کند، سولفات کلسیم نامحلول تولید می‌کند.