ترمه و ترمه بافی
ترمِه و ترمِه‌بافی
پارچه‌ای نفیس و فاخر از جنس کُرک لطیف. این کُرک، پشمِ نرم زیر شکم و گردنِ بُز است. البته، امروز ترمه را با پشم و ابریشم طبیعی و مصنوعی (ویسکوز) نیز می‌بافند، ولی گران‌مایگی ترمۀ کُرک را ندارد. ترمه دست‌بافتی است که از زمان صفویان در ایران رواج یافت. براساس کتاب ترمه‌های سلطنتی ایران و کشمیر، بافتن ترمه‌های پشمی در کشمیر قبل از ایران متداول بوده و در اندازه‌های مختلف برای لباس، چارقد، رویۀ لحاف، پرده، سفره و جانماز به‌کار می‌رفته است؛ نقشه‌های ترمه، اعم از کرمانی، یزدی، و کشمیری ـ مانند بُته‌جقّه، شاخ‌گوزنی، درختی، گلدانی و مُحَرَّمات ـ در فرهنگ و هنر ایران‌زمین سابقه دیرین دارد. معروف‌ترین طرح ترمه، نگاره‌ای است با نام «بته‌جقه» که نقشی «تجریدی»، و برگرفته از طرح سنگ‌تراشی‌های تخت جمشید است. بافندگان شال کشمیری در هند، این طرح را در بافته‌های خود به‌کار گرفتند و محصولات خود را به ایران فرستادند؛ از آن پس، بته‌جقۀ ایرانی به «بتۀ کشمیری» و «بته ترمه» معروف شده است. مراحل ترمه‌بافی عبارت‌اند از تدارک کُرک (پشم) و ابریشم، رنگرزی، نقشه‌کشی، تهیۀ دستگاه بافندگی، و تعیین روش بافت. بافت ترمه با استفاده از پشم و کُرک مرغوب، رنگرزی با رنگ‌های طبیعی، استفاده از طرح‌های سنتی و اصیل ایرانی و نیز به‌کارگیری دستگاه چَهاروَردی با روش گوشواره‌کشی، صورت می‌گیرد. انواع ترمه‌هایی که امروز در ایران تولید می‌شود، عبارت‌اند از شال کرمانی، یزدی، محرمات (راه‌راه)، بندی (لانه‌زنبوری) سبز زمردی، کشمیری (بته‌جقه‌ای)، رضایی (با نقشه غیرتکراری)، امیری (نوع اعلای کشمیری)، و اتابکی (بافت ریز). از ترمه محصولات گوناگونی مانند رومیزی، بقچه، پشتی و انواع لباس تهیه و بیشتر در کرمان، یزد و مشهد بافته می‌شود.