اسماعیل سامانی اول
اسماعیل سامانی اول (فرغانه ۲۳۴ـ۲۹۵ق)
| اسماعیل سامانی اول | |
|---|---|
| زادروز |
فرغانه ۲۳۴ق |
| درگذشت | ۲۹۵ق |
| ملیت | ایرانی |
| شغل و تخصص اصلی | فرمانروا |
| گروه مقاله | تاریخ ایران |
| خویشاوندان سرشناس | نصر بن احمد (برادر) |
(یا: ابوابراهیم اسماعیل ابن احمد سامانی) دومین امیر (حک: ۲۷۹ـ۲۹۵ق) سلسلۀ سامانیان. از ۱۶سالگی تا ۲۵سالگی در خدمت برادر بزرگ‌تر خود، نصر بن احمد (نصر اول)، بود. در ۲۶۱ق، اسماعیل به‌دستور نصر، امیر بخارا شد. کمی بعد به‌سبب خودداری اسماعیل از پرداخت مالیات سالیانه به نصر، میان دو برادر نزاع درگرفت. نخستین رویارویی (۲۷۲ـ۲۷۳ق) به صلح انجامید. در نبرد دوم (۲۷۵ق)، اسماعیل بر نصر پیروز شد و او را با احترام به سمرقند بازگرداند. با مرگ نصر، اسماعیل حکمران سراسر ماوراءالنّهر شد و خلیفۀ عباسی، معتضد، برای او عهد امارت فرستاد. اسماعیل در ۲۸۰ق، برای دفع خطر بیابان‌گردان ترک به شهر طَراز در سرحد ترکستان لشکر کشید و آن‌جا را گرفت. چون عمرو بن لیث صفّار بر خراسان و ری مستولی شد، خلیفه معتضد را واداشت تا اسماعیل را عزل و فرمان حکومت ماوراءالنّهر را نیز به‌وی واگذار کند. اما امیراِسماعیل در شوال ۲۸۶ق، در جنگی میان نَسا و ابیوَرد بر لشکریان اعزامی عمرو پیروز شد و در نبرد ۲۸۷ق، لشکر او را نزدیک بلخ منهزم و عمرو را اسیر کرد و به بغداد نزد خلیفه فرستاد. اسماعیل سامانی در اواخر همین سال (۲۸۷ق) محمد بن زید، داعی علوی حکمران طبرستان را که به سوی خراسان حرکت کرده بود، با فرستادن لشکری به فرماندهی محمد بن هارون شکست داد و گرگان و طبرستان را به قلمرو خویش افزود. لیکن محمد بن هارون سر به شورش برداشت و اسماعیل به دفع وی برآمد و در اواخر ۲۸۹ق او را در ری شکست داد و این شهر را تصرف کرد و در تعقیب محمد بن هارون بر قزوین نیز مستولی شد. وی در ۲۹۱ق، حملۀ ترکان را به ماوراءالنّهر با قاطعیت دفع کرد. او در بخارا درگذشت و همان‌جا به خاک سپرده شد. وی را امیر ماضی (درگذشته) لقب دادند. اسماعیل سامانی را به بردباری و خردمندی و دادگری و نیک‌رفتاری با مردم ستوده‌اند.