مروست، شهرستان

مروست، شهرستان
کشور	ایران
استان	یزد
بخش	مرکزی، و ایثار
جمعیت	15,150نفر (1395ش)
موقعیت	مناطق مرکزی ایران، در نواحی جنوبی استان یزد
نوع اقلیم	گرم و خشک
ارتفاع از سطح دریا	حدود ۱,۵۴۵متر (مرکز شهرستان)
تولیدات و صنایع مهم	گندم، جو، چغندرقند، کنجد، پسته، زردآلو، سیب و انار
برخی بناهای مهم	قلعۀ تاریخی مروست
نام لاتین	Marvast
شهر ها و آبادی های مهم	شهر مروست

مروست، شهرستان (County) Marvast

بقایای قلعۀ تاریخی مروست

واقع در مناطق مرکزی ایران، در نواحی جنوبی استان یزد، به مرکزیت اداری شهر مروست. در تابستان 1400ش، بنابر مصوبۀ مورخ 28 تیر 1400شِ هیأت وزیران، ضمن تغییر و اصلاحاتی در بخش مروست و با انتزاع آن از شهرستان خاتم ایجاد شده است. نام مروست در منابع کهن به صورت مروسف، مروس و مروث نیز آمده است. تاریخ این شهرستان، براساس شواهد باستان‌شناختی و اسناد مکتوب، از هزارۀ اول پیش از میلاد و با استقرار اقوام آریایی در نقاط مختلف ایران تا دورۀ معاصر، به‌تناوب به ایالت‌های فارس، کرمان و یزد بسته بوده است. این منطقه در دورۀ ساسانیان به علت واقع شدن بین یزد، کرمان و فارس از اهمیت بسیاری برخوردار بود. باستانی پاریزی در کتاب پیغمبر دزدان دربارۀ قدمت این ناحیه و وجه تسمیۀ آن چنین آورده: «هرات و مروست نام دو آبادی معروف  نزديک شهر بابک است و از آبادی‌های بسيار قديمی است. می‌توان حدس زد كه آريایيان پس از مهاجرت به داخل ايران نام آبادی‌های تازۀ خود را به ياد آبادی‌های  قديمی خود گذاشتند و هرات و مروست نيز به نام آبادی  هرات (aria) معروف و مروست هم به نام مرو تجديد نام‌گذاری شده باشد.» در سدۀ 4ق، اصطخری آن را در ردیف شهرهای بدونِ منبرِ فارس ذکر کرده است. در قرن 6ق، در فارسنامۀ ابن بلخی شهرکی آبادان معرفی شده که به‌دلیل وجود درختان زیاد بیشه‌مانند است. در اواسط سدۀ 8ق، نظر حمدالله مستوفی در نزهةالقلوب بر نسبت نام مروست با نام شهر کهن‌تر مرو اشاره دارد. اوج آبادانی و رونق این منطقه پس از اسلام، در زمان حکومت اتابکان یزد و آل مظفر بوده است. حمدالله مستوفی در کتاب مذکور، مروست را در میانۀ سدۀ 8ق دیهی بزرگ و از سردسیرات فارس دانسته است. در دوره‌های پس از این تا زمان معاصر، مروست به تناوب ده یا قصبه (دهستان) یا شهرک یا بلوکی در بلوکات فارس، کرمان و یزد ذکر شده است. در نخستین تقسیمات کشوری معاصر ایران (1316ش)، آبادی‌های فعلیِ دو شهرستان خاتم و مروست، در شهرستان «شهر بابک، هرات، مروست» (به مرکزیت شهر بابک) در استان کرمان قرار داشت؛ در 1323ش، دهستان «هرات و مروست» با چهارده آبادی تابع شهرستان یزد بود و از توابع استان دهم (اصفهان-یزد-شهرکرد) به شمار می‌‌آمد؛ حدود سال 1332ش حسینعلی رزم‌آرا در جلد دهم فرهنگ جغرافیایی ایران هرات و مروست را یکی از دهستان‌های بخش شهر بابک و تابع شهرستان یزد، و آبادی مروست را مرکز دهستان ذکر کرده است؛ در سال ۱۳۵۹م با شهرستان شدن مهریز، دهستان مروست به همراه هرات به شهرستان مهریز پیوستند؛ آبادی مروست در 1362ش، شهر شد؛ در تیر 1368ش بخش «هرات و مروست» (به مرکزیت شهر هرات) در استان یزد ایجاد شد؛ در انتهای سال 1378ش شهرستان خاتم (متشکل از دو بخش مرکزی و مروست) تشکیل گردید؛ و نهایتاً در تابستان 1400ش با انتزاع بخش مروست، این بخش به شهرستان ارتقاء یافت.

شهرستان مروست متشکل است از 2 بخش، 4 دهستان (با کمتر از 15 روستای مسکونی) و 1 شهر: بخش مرکزی (مشتمل بر دهستان‌های هرابرجان و مبارکه، به مرکزیت شهر مروست)، و بخش ایثار (مشتمل بر دهستان‌های ایثار و توتک، به مرکزیت روستای کرخنگان). براساس جمعیت بخش مروست در سرشماری سراسری سال 1395ش، جمعیت این شهرستان 15,150نفر بوده که از این مقدار حدود 62درصد ساکن شهر مروست و باقی روستانشین بوده‌اند. شهرستان مروست در جنوب با شهرستان خاتم، در شرق با شهرستان شهر بابک (استان کرمان)، در شمال با شهرستان مهریز، در شمال غربی با شهرستان تفت، در غرب شمالی با شهرستان ابرکوه، در غرب با شهرستان بوانات (استان فارس)، و در جنوب غربی با شهرستان سرچهان (استان فارس) محدود شده است.

شهرستان مروست با حدود 5,240کیلومترمربع وسعت و با ارتفاعی در حدود ۱,۵۴۵متر (در مرکز آن)، در مجموع، دارای اقلیم بیابانی است. اراضی شهرستان شامل نواحی دشتی، کویری و مناطق مرتفع شرقی می‌شود. نواحی شرقی شهرستان کوهستانی است با ارتفاع بیش از 2,000متر، به صورت شمالی-جنوبی در دهستان هرابرجان. برخی از مهم‌ترین کوه‌های این منطقه عبارتند از بُکُش‌گاو (حدود 2,870متر)، لایه‌کاریه (حدود 2,860متر)، بالاقلعه (حدود 2,580متر)، ریزمگسی (حدود 2,400متر)، قلات سرو (حدود 2,360متر)، طوطَک‌باز (حدود 2,350متر) و خور (حدود 2,100متر). این منطقۀ کوهستانی دارای جنگل‌های کم‌پوششِ ون و بادام کوهی است. رود بوانات در نیمۀ جنوبی شهرستان جریان دارد و به نمکزارهای جنوب و جنوب‌ شرقی شهر مروست می‌ریزد. کویر علاءالدین در شمال شهر مروست گسترده شده است. مردم این شهرستان شیعۀ دوازده‌امامی‌اند؛ در بخش‌های غربی به گویش کرمانی و در مناطق شرقی به شیرازی سخن می‌گویند؛ شغل آنها کشاورزی و باغداری، دامداری، و کار در معادن و صنایع کارگاهی است. آب زراعی و آشامیدنی شهرستان از طریق رودهای فصلی، قنات، چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق و چشمه تأمین می‌شود. مهم‌ترین صنایع دستی شهرستان قالی‌بافی و گیوه‌دوزی و مهم‌ترین محصولات زراعی آن گندم، جو، چغندرقند، کنجد، پسته، زردآلو، سیب و انار است.

قلعۀ مروست مربوط به پس از اسلام، کاروانسرای شعبه مربوط به دورۀ صفوی در کنار قلعۀ تاریخی مروست و بنای تاریخی گنبدی مربوط به دورۀ ایلخانان از آثار تاریخی این شهرستانند که همه در بافت تاریخی شهر مروست قرار دارند.

منابع

• پیغمبر دزدان، محمدابراهیم باستانی پاریزی
• فرهنگ جغرافیایی ایران، حسینعلی رزم‌آرا

• نزهة‌القلوب، حمدالله مستوفی قزوینی

---