اسفار
اَسْفار
(یا: الحکمةالمتعالیة فی الاسفارالعقلیة) تألیف ملاصدرا، کتابی به عربی، در فلسفه. اسفار مهم‌ترین اثر ملاصدرا در تدوین مبانی حکمت متعالیۀ اوست. او پس از خطبه‌ای بلیغ، خوانندگان را به تزکیۀ نفس و استواری در بنیادهای معرفتی و حکمت فرا می‌خواند و سپس کتاب خویش را برطبق اسفار چهارگانۀ عرفا بر چهار قسمت می‌نماید: ۱. سفر از خلق به حق، مشتمل بر مباحث امور عامه و جوهر و عرض؛ ۲. سفر از حق در حق، مشتمل بر مباحث الهیات به معنی‌اخص؛ ۳. سفر از حق به خلق با حق، مشتمل بر مباحث صدور کثیر از واحد و در واقع تجلیات و ظهورات اسماء افعال در جواهر قدسیه و عالم امکانی؛ ۴. سفر از خلق در خلق با حق، مشتمل بر مباحث نفس و معاد. در برخی تقسیم‌بندی‌ها، به اشتباه مباحث جواهر و اعراض، سفر دوم و بحث الهیات به‌معنی اخص سفر سوم دانسته شده است. ملاصدرا در تدوین این اثر که گویا خود موفق به سامان‌دهی نهایی آن نشده، از کتاب‌های بسیاری بهره جسته است، چندان که گاه عین مطالب کتاب‌هایی چون المباحث المشرقیه، شرح المواقف و شرح المقاصد را در میان سطور خود می‌گنجاند، اما آن‌ها را در دستگاه فلسفی خود معنی و تفسیر می‌کند. پس از گذشت حدود یک قرن از تألیف اسفار تمامی حوزه‌های فلسفی بدان روی آوردند، چندان که متن نهایی فلسفۀ اسلامی شد. بر اسفار حواشی بسیاری نوشته‌اند که جامع‌ترین آن‌ها از ملاهادی سبزواری است. دیگر حواشی تحقیقی و مهم آن، از مدرس زنوزی، ملاعلی نوری و سید محمدحسین طباطبایی است. اسفار نخستین‌بار در ۱۲۸۲ق در تهران چاپ سنگی شد و سپس در ۹ مجلد به ضمیمۀ حواشی سبزواری و پاره‌ای حواشی دیگر در تهران به چاپ رسید (۱۳۷۸ق). از شروح فارسی آن می‌توان از حرکت و زمان مرتضی مطهری؛ رحیق مختوم عبدالله جوادی آملی و امور عامه از صدرالدین محلاتی نام برد. بخش‌هایی از آن را جواد مصلح، و متن کامل آن را محمد خواجوی به فارسی ترجمه کرده است.