برج اخنگان
| برج اخنگان | |
|---|---|
| نام فارسی | برج اخنگان |
| کشور | ایران |
| استان | خراسان رضوی |
| نام‌های دیگر | میل اخنگان |
| موقعیت | ۲0 کیلومتری شمال مشهد، کنار جادۀ توس به پاژ |
| کاربری | مقبره |
| مشخصات معماری | بنایی آجری، از داخل 8ضلعی، از بیرون گرد و با ارتفاع 17 متر |
| زمان ساخت | قرن 8 یا 9 قمری |
(یا: میل اخنگان) بنایی در ۲0 کیلومتری شمال مشهد، کنار جادۀ توس به پاژ، متعلق به دورۀ تیموریان (سدۀ 8 یا 9ق). اخنگان شکل محلی آهنگان و آهنجان (معرب کلمۀ پیشین) است. اهالی بومی گفته‌اند برج، آرامگاه گوهرتاج (خواهر یا کی از اقوام گوهرشاد، همسر ایرانی شاهرخ تیموری)ست. برخی نیز بر این باورند که برج برای «آهنگان خاتون»نامی بنا شده که چیزی در مورد او معلوم نیست. البته که این روایات قابل استناد نیستند؛ ولی به دلیل اتفاق نظرهای مختلف بر زن بودن مدفون برج، مشخص است که بنا مقبرۀ یک زن است. نقوش زنانۀ گل‌های مینایی تزئینِ بنا نیز گواه این مسأله است. تاریخ ساخت برج با توجه به کاربرد گل‌هایی که در نمای خارجی‌اش به کار رفته، تعلق برج را به دورۀ تیموری نشان می‌دهد. و تصور می‌رود که برج مقبرۀ بانویی از دورۀ تیموریان باشد.
مشخصات بنا
برج بنایی آجری‌‌ست که از داخل 8ضلعی و از بیرون هم با وجود گرد بودن با تعبیۀ 8 نیم‌ستون در پیرامونش به شکل 8ضلعی درآمده. برج که ارتفاعش از زمین مجاور 17 متر است، بر روی سکویی 8ضلعی مستقر شده. بر فراز بنا گنبدی از نوع مخروطی‌ست که پوشش بیرونی آن به شیوۀ خاصی به صورت پره‌دار تزئین شده است. این بنا دارای یک در و دو پنجره است. داخلش فاقد نقش و نگار، ولی خارج آن، دیوارۀ نیم‌ستون‌ها و بام، با کاشی آذین شده است. کاشی‌های قسمت پایین (یعنی تا کتیبۀ نواری‌شکل) و کاشی‌های قسمت بالایی (یعنی تا ابتدای کنگره‌ها) به طور کلی به شکل گُل هستند؛ ولی نقوش ستاره‌ای و صلیبی‌شکل نیز دیده می‌شود. کاشی‌ها تا ارتفاع پلکان به کلی از بین رفته؛ ولی معدودی هنوز در قسمت بالا بر جا مانده است؛ به رنگ لاجوردی و فیروزه‌ای هستند که به صورت متناوب نصب شده‌اند. در اطراف در کاشی‌های مستطیل‌شکلی وجود داشته که تنها داغ و اثر آن‌ها بر جا مانده است. ستون‌ها دارای حاشیه‌هایی هستند که در گذشته، کتیبه‌ای از کاشی‌های مستطیل، آن را تزئین می‌کرده، ولی حالا حتی قطعه‌ای از آن‌ها بر جا نمانده است. در بالای تزئینات، بخشی متشکل از دو برجستگی کوچک سه‌گوش که کنگره‌های حجیم بام را بر خود دارند، واقع است. کنگره‌ها چون کنگره‌های میل رادکان، کاشمر و کلات نادری مثلثی‌اند.
در وسط بنا سنگ قبری به ابعاد 150 در 50 در 40 سانتیمتر از سنگ آهکِ خاکستری‌رنگ قرار دارد که ظاهرا مدفن بانویی‌ست که در آن به خاک سپرده شده. کتیبۀ سنگ قبر بسیار بد نقر شده و با گذشت روزگار هم فرسوده و ناخوانا شده است. با توجه به شباهت شیوۀ نگارش کتیبه به خط ثلث و نسخ که با کتیبۀ گچبریِ دورِ گردنِ گنبد هم شباهت دارد، به نظر می‌رسد که سنگ، اصلی و متعلق به گور صاحب مدفن است. بر روی سنگ قسمت‌هایی از آیات قرآن قابل تشخیص است.