عصر مفرغ

عصر مفرغ (Bronze Age)

مرحلۀ پیش از تاریخ که از 5000 تا 1200 پ‌م در خاورمیانه و از حدود 2000 تا 500 پ‌م را در اروپا شامل می‌شده است که در این ادوار مس و مفرغ (آلیاژی از قلع و مس) نخستین فلزاتی بودند که بر روی آن‌ها نقش می‌انداختند و از آن برای ساختن ابزار و سلاح استفاده می‌کردند. این دوره، مستقل از عصر حجر توسعه یافته و کاملاً پیش از عصر آهن بوده است. نخستین صنایع اختصاصی این عصر معدن‌کاوی و فلزکاری و اولین اختراع نیز، چرخ بود که بر اثر ابداع آن خیش گاوکش (در دورۀ نوسنگی حدود 6000 پ‌م) تحولی در بهره‌وری کشاورزی به وجود آورد. عصر مفرغ از دو منظر فلزکاری و فرهنگ حائز اهمیت بوده است:

فلزکاری. مفرغ در خاورمیانه قدیمی‌ترین کاربرد را داشته و در آغاز گمان می‌رفت که، از طریق اشاعۀ فرهنگ، به سمت غرب و سراسر اروپا گسترش یافته است. اما شیوه‌های سن‌یابی مطلق اکنون این اندیشه را به ذهن القا می‌کنند که آهن‌کاری ممکن است در نواحی دیگر، ازجمله ناحیۀ اژه، مستقلاً ابداع شده باشد. فلز مهم دیگری و در عصر مفرغ به کار می‌بردند طلا بود، که در همه‌جا به حالت خاص یافت می‌شد و برای آزمایش به کار می‌رفت.

فرهنگ. در اروپا، مراسم خاکسپاری مردمان عصر مفرغ موجب شده است که مقدار زیادی ظروف سفالین و اشیای دیگری تولید شود که نشانه‌هایی برای درک شیوۀ زندگی و باورهای آیینیِ عامۀ مردم و نخبگان به دست می‌دهند. از این اشیاء به اضافۀ دست‌ساخته‌های فلزی، می‌توان به منظور توصیف، تشخیص، و مشاهدۀ گسترش فرهنگ‌های محلی - از قبیل فرهنگ مردم مشربه‌ساز - استفاده کرد. وجود سلاح‌های مربوط به عصر مفرغ نیز در گورها بر اهمیت نمادین چنین دست‌ساخته‌هایی دلالت و هم از ارزش تجملی آن‌ها حکایت می‌کند. در فلات ایران مخصوصاً در جوامع ساکن در نیمۀ جنوبی آن، عصر مفرغ در حدود 3500 تا 3000پ‎‌م آغاز شد. این جوامع با فن ساخت آلیاژ مس و قلع آشنا شدند. در آذربایجان ایران نیز عصر مفرغ در حدود 3300پ‌م با فرهنگ کورا - ارس شاخته می‌شود. آلیاژهای اولین آذربایجان ترکیب مس و آرسنیک بود. اما دانسته‌های باستان‌شناختی دربارۀ عصر مفرغ در مرکز و شمال شرق ایران اندک است، ولی به نظر می‌رسد که حدود 2500پ‌م آغاز عصر مفرغ در این مناطق بوده است.

---