ارانی، تقی (تبریز ۱۲۸۲ـ تهران ۱۳۱۸ش)

تقی ارانی
زادروز	تبریز ۱۲۸۲ش
درگذشت	تهران ۱۳۱۸ش
ملیت	ایرانی
تحصیلات و محل تحصیل	دانشنامۀ‌ دکتری رشتۀ‌ فیزیک و شیمی‌ از دانشگاه برلین
شغل و تخصص اصلی	نویسنده‌ و نظریه‌پرداز‌
آثار	اصول شیمی، اصول زیست‌شناسی، اصول فیزیک، اصول ماده، مفهوم ماتریالیستی انسانیت، پسیکانالیز
گروه مقاله	علوم سیاسی

اَرانی‌، تقی ‌ (تبریز ۱۲۸۲ـ تهران ۱۳۱۸ش)

تقی اَرانی

نویسنده‌ و نظریه‌پرداز‌ کمونیست‌ و بنیان‌گذار معنوی حزب تودۀ ایران‌ در دورۀ‌ پهلوی.‌ فرزند ابوالفتح‌ ارانی، کارمند وزارت دارایی، بود و پس از فارغ‌التحصیلی از دارالفنون و دانشکدۀ پزشکی برای‌ ادامۀ‌ تحصیل‌ به‌ آلمان‌ رفت‌ (۱۳۰۱ش‌) و در رشتۀ‌ فیزیک و شیمی‌ از دانشگاه برلین دانشنامۀ‌ دکتری گرفت‌. در دوران‌ تحصیل‌ تحت‌ تأثیر عقاید کمونیستی‌ قرار گرفت‌ و در برلین‌ به انتشار روزنامۀ پیکار کمک کرد. سه رساله در فرهنگ ایران دربارۀ عمر خیام، سعدی، و ناصرخسرو نوشت. در ۱۳۰۹ش به‌ ایران‌ بازگشت‌ و در مدرسۀ‌ فنی‌ تهران‌ به‌ تدریس‌ فیزیک‌ پرداخت‌ و اندکی‌ بعد در وزارت‌ اوقاف‌ و صنایع‌ مشغول‌ به‌ کار شد و چندی‌ بعد نشریۀ دنیا را منتشر ساخت‌. وی‌ در این‌ مدت‌، اقدام‌ به‌ ایجاد تشکیلات‌ سوسیالیستی‌ کرد و جلساتی‌ در گراندهتل‌ برگزار نمود و هستۀ اصلی‌ جمعیت‌ کانون‌ جوانان‌ را تشکیل‌ داد. اما در ۱۳۱۶ش همراهِ‌ ۵۲ تن‌ (← گروه ۵۳ نفر) از هم‌مسلکان‌ خود دستگیر و روانۀ‌ زندان‌ شد و محکوم‌ به‌ ده‌ سال‌ زندان‌ گردید، اما شانزده ماه بعد، در بهمن‌ ۱۳۱۸ش،‌ به‌ نحو مرموزی‌ در زندان‌ قصر درگذشت‌. در زمینۀ علوم طبیعی و علوم اجتماعی تألیفاتی دارد که از آن جمله می‌توان به اصول شیمی، اصول زیست‌شناسی، اصول فیزیک، اصول ماده، مفهوم ماتریالیستی انسانیت، پسیکانالیز اشاره کرد.