نویسندگان پیشرو ایران
نویسندگان پیشرو ایران
کتابی در نقد ادبی از محمدعلی سپانلو. نخستین بار با عنوان کامل نویسندگان پیشرو ایران: از مشروطیت تا ۱۳۵۰ (تاریخچه‌ی رمان- قصه‌ی کوتاه- نمایشنامه و نقد ادبی در ایران معاصر) در سال 1362 توسط انتشارات کتاب زمان در 310 صفحه چاپ و منتشر شد و در همان سال چاپ دوم کتاب را موسسه‌ی انتشارات نگاه ارائه داد. این کتاب تاکنون چه در ایران و چه در خارج چندین بار تجدید چاپ شده است.
نویسندگان پیشرو ایران، نوعی تاریخچه‌ی مختصر رمان، داستان کوتاه، نمایشنامه و نقد ادبی در ایران معاصر است. سپانلو در مقدمه، درباره‌ی دلیل نگارش و شیوه‌ی فصل‌بندی این کتاب چنین آورده: در فضای روحی انقلاب مشروطیت، یعنی دورانی که می‌توان آن را «حوزه‌ی مشروطیت» نامید، کوشش‌هایی در رشته‌های گوناگون نثرنویسی و قصه‌نویسی، رمان، نمایشنامه، تحقیق، نقد ادبی و سیاسی و مقاله‌نویسی پا گرفت. و در یک سیر تصاعدی و تکاملی به دوران ما انجامید. برای بررسی دقیق این دوران آن قدر مطلب هست که ناچار در برداشت حاضر که به طور کلی به نشان دادن ابعاد کار و طرح جنبه‌های تحقیق توجه شده بنا را بر دو پایه قرار دادیم. اول: از تمام شعبه‌های نثرنویسی چهار شعبه‌ی رمان، قصه‌ی کوتاه، نمایشنامه و نقد ادبی را به‌عنوان موضوعات اصلی بررسی، برگزیدیم. دوم: در بررسی ادبیات حوزه‌ی مشروطیت تا سال ۱۳۵۰، دهه‌ی ۱۳۴۰-۱۳۵۰ را که از نظر جهش کیفی و کمی در تاریخ ادبیات ایران کم‌نظیر است اصل گرفتیم.
کتاب بعد از پیش‌گفتاری که سپانلو در آن به بررسی نشر روزنامه‌ای، نثر فلسفی، نشر جامعه‌شناختی، نشر سیاسی و تاریخی پرداخته در 8 بخش و در انتها فهرست اعلام [شامل اشخاص و کتاب‌ها] به شرح زیر تدوین شده است:
در بخش اول که پیش‌درآمدی بر بررسی نثر معاصر فارسی (1300 الی 1350) است به آثار ادبی دوران مشروطیت تا سال ١٣۰۰ پرداخته شده. سپانلو در بخش دوم (1300- 1315) مشخصات كلی دوران، تحقیقات ادبی و تاریخی، داستان‌نویسی و قضاوت یكی از معاصران این عصر (نیما یوشیج) را بررسی کرده و در پایان نیز درباره‌ی مباحث یاد شده نتیجه‌گیری خود را ارایه می‌دهد. او در فصل سوم این كتاب (دوره‌ی تاریخی 1320 تا 1340) به بررسی و نقش بازگشت محصلان ایرانی كه عازم خارج از كشور شده‌اند پرداخته و معتقد است كه بازگشت این گروه از محصلان به كشور موجب ایجاد موج جدیدی در كشور، به ویژه در فرهنگ آن، شده است. سپانلو در فصل چهارم كتاب به بررسی وضعیت موضوعات فرهنگ و شیوه‌ی نثر محققانی چون عبدالحسین زرین‌كوب، عیسی آرین‌پور، فریدون آدمیت و علی شریعتی در فاصله‌ی سال‌های 1340- 1350 می‌پردازد و در طول بررسی‌های خود، خصلت‌های اساسی این دوره را معرفی و بررسی می‌كند. در فصل پنجم چند نمونه‌ی ادبی از آثار نویسندگانی چون صادق هدایت، بزرگ علوی، صادق چوبك، جلال آل‌احمد، ابراهیم گلستان، بهرام صادقی، غلامحسین ساعدی، هوشنگ گلشیری، نادر ابراهیمی، جمال میرصادقی و محمود دولت‌آبادی مورد بررسی قرار گرفته است. سپانلو در فصل ششم كتاب نیز به بررسی رمان‌نویسی پرداخته و در بخشی از این فصل خلاصه‌ای از 19 رمان فارسی، از جمله تهران مخوف، جنایات بشر، تفریحات شب، همسایه‌ها، شوهر آهوخانم و... را ارایه می‌دهد. فصل هفتم كتاب بررسی نمایش‌نامه‌نویسی، سابقه و فراز و نشیب آن و در نهایت بررسی ویژگی نمایش‌نامه‌های افرادی چون علی نصیریان، بهمن فرسی، غلامحسین ساعدی، بهرام بیضایی، اكبر رادی و... است. بخش آخر نویسندگان پیشرو ایران به نقد ادبی اختصاص داده شده است.
و همچنان که پیش‌تر گفته شد، برای انتهای کتاب نیز فهرست اعلامی (شامل نام برخی از افراد و كتاب‌هایی كه در كتاب از آنها یاد می‌شود) تعبیه شده است.