اسپانیا

اِسپانیا (Spain)

اسپانیا
نام فارسی	اِسپانیا
نام لاتین	Spain
نظام سیاسی	سلطنتی مشروطۀ چندحزبی با دو مجلس قانون‌گذاری
جمعیت	46,125,154 نفر
موقعیت	اروپای جنوب غربی و در بخش شرقی شبه‌جزیرۀایبِری
پایتخت	مادرید
تراکم نسبی (نفر در کیلومتر مربع)	91/3
رشد سالانه (درصد)	1.8
شهرهای اصلی	مادرید، بارسلون،آلیکانته، بادالونا، بیلبائو
زبان	اسپانیایی کاستیلی
دین	مسیحیت
مساحت (کیلومتر مربع)	504780
واحد پول	یورو

اِسپانيا

موقعیت. کشور پادشاهی اسپانیا در اروپای جنوب غربی و در بخش شرقی شبه‌جزیرۀ ایبِری قرار دارد. از شمال به خلیج بیسکِی و کشورهای فرانسه و آندورا، از شرق و جنوب به دریای مدیترانه، و از غرب به پرتغال و اقیانوس اطلس محدود شده است. مساحت این کشور ۵۰۴,۷۸۰ کیلومتر مربع است، و شهر مادرید پایتخت آن است.

سیمای طبیعی. کشور اسپانیا در حدود ۸۵ درصد از شبه‌جزیرۀ ایبری را شامل شده و بعد از فرانسه، دومین کشور وسیع اروپای غربی است. طول کرانه‌های مدیترانه‌ای آن ۱,۶۶۰ کیلومتر و طول سواحل آن در اقیانوس اطلس ۷۱۰ کیلومتر است. رشته‌کوه‌های پیرنه با درازای ۴۳۵ کیلومتر واقع در شمال، از ساحل خلیج بیسکی در غرب تا دریای مدیترانه در شرق کشیده شده و اسپانیا را از فرانسه و کشور کوچک آندورا جدا کرده‌اند و تنگۀ جبل‌طارق، در جنوب، با پهنای حدود پانزده کیلومتر، اسپانیا را از قارۀ افریقا جدا ساخته است. مهم‌ترین عارضۀ طبیعی اسپانیا فلات (تختال) تقریباً خشک و بی‌درختی است با نام مِسِتا سنترال که در مرکز کشور جا دارد. ارتفاع میانگین این تختال ۶۰۰ متر است و از رشته‌کوه‌هایی چون: سیِرا دِ گوئاداراما؛ با ارتفاع ۲,۴۲۹ متر، سیرا دِ گرِدوس؛ با ارتفاع ۲,۵۹۱ متر، مونتس دِ تولدو، سیرا مورِنا؛ با ارتفاع ۱,۳۲۳ متر، سِرانیا دِ کوئنکا؛ با ارتفاع ۱,۸۵۴ متر، سیرا دِ لا دِماندا و سیرا دِ گاتا تشکیل شده و درّه‌های ژرف متعددی آن را قطع می‌کنند. افزون بر تختال مرکزی، کوه‌های کوردیرا کانتابریکا در شمال غربی کشور و نیز رشته‌کوه‌های سیرا نوادا در جنوب کشور، با ارتفاع ۳,۴۷۷ متر در قلّۀ مولاسن، از دیگر ارتفاعات اسپانیا محسوب می شوند. جزایر قناری (کاناری)، به گویش اسپانیایی ایزلاس کاناریاس، واقع در دورابهای کرانه‌های شمال غربی افریقا، و نیز جزایر بالئار، در دوراب‌های غربی دریای مدیترانه، بخشی از خاک اسپانیا محسوب می‌شوند و آتشفشان پیکو دِ تئیده با ارتفاع ۳,۷۱۵ متر، واقع در جزیرۀ تنریفه (جزایر کاناری)، بلندترین نقطۀ اسپانیا به‌شمار می‌آید. جلگه‌های ساحلی اسپانیا در دریای مدیترانه باریک و حداکثر پهنای آن‌ها حدود ۳۰ کیلومتر است. دلتای روداِبرو، دماغۀ نائو، مرداب ساحلی مِنور، دماغۀ پالوس، و دماغۀ گاتا از عوارض ساحلی مهم مدیترانه‌اند و شهر بارسلون مهم‌ترین و زیباترین شهر ساحلی آن است. اسپانیا در مقایسه با دیگر کشورهای اروپایی نسبتاً خشک و کم‌باران است و مهم‌ترین رودخانه‌های این کشور عبارت‌اند از دوئرو، اِبرو، تاخو (تاگوس)، گوادیانا، خوکار و گوادالکیویر. کشور اسپانیا به هجده منطقۀ خودگردان و چندین استان تقسیم می‌شود و شهرهای مهم آن عبارت‌اند از مادرید، بارسلون، آلیکانته، بادالونا، بیلبائو، قرطبه (کوردووا)، لاکورونیا، خیخون، گرانادا، اوسپیتالت، مورسیا، و پالما دِ مایورکا. نواحی شمالی اسپانیا، از گالیسیا در غرب تا پیرنۀ غربی، اقلیم دریایی مرطوب دارد. زمستان‌های آن ملایم و تابستان‌های آن نسبتاً خنک است. نواحی مرکزی این کشور اقلیم قاره‌ای دارد و زمستان‌های خیلی سرد و تابستان‌های خیلی گرم از ویژگی‌های آن است. کرانه‌های شرقی و جنوبی آن، اقلیم مدیترانه‌ای دارند و زمستان‌های این مناطق ملایم مایل به گرم و تابستان‌های آن‌ها خشک و بسیار گرم است. میانگین دمای شهر مادرید در دی‌ماه ۵ درجه سانتی‌گراد و در تیرماه ۲۵ درجۀ سانتی‌گراد است و میانگین بارندگی سالانۀ آن به ۴۱۹ میلی‌متر می‌رسد. نواحی مرطوب شمالی را جنگل‌های برگ‌ریز فراگرفته و نواحی جنوبی دارای جنگل‌های مخروطی است. بعضی نواحی تختال مرکزی نیز با جنگل‌های مصنوعی، درختچه‌های خشک‌رُست، و بوته‌زار پوشیده شده است. گونه‌هایی از گربه‌سانان بومی افریقا و پرندگان مهاجر حیات وحش این کشور را تشکیل داده‌اند.

اقتصاد. اقتصاد سنتی اسپانیا بر محور کشاورزی استوار است و از اواسط دهۀ ۱۹۵۰ صنعت نیز مورد توجه قرار گرفته که پیشرفت آن شایان توجه بوده است. علاوه بر کشاورزی و صنعت، گردشگری نیز یکی از منابع مهم درآمد اسپانیا محسوب می‌شود. با وجود کاهش شمار کشاورزان، به‌کارگیری روش‌های کشاورزی مکانیزه، به‌ویژه در یکی دو دهۀ اخیر، بازده این بخش را به‌میزان قابل توجهی بالا برده است. غلات، محصولات جالیزی، توتون و پنبه محصول عمدۀ اسپانیاست و باغ‌داری و تولید میوه و مرکبات به‌ویژه انگور و زیتون در این کشور رواج کامل دارد. اسپانیا از نظر تولید شراب سومین کشور اروپایی است و جلگه‌های ساحلی غرب آن نیز بیشتر به شالیکاری اختصاص یافته است. با این‌که حدود یک‌پنجم از مساحت اسپانیا را مراتع یا چراگاه‌ها دربرگرفته است، ولی دامداری و تولید فرآورده‌های دامی و لبنی بیشتر به نواحی شمالی منحصر شده است. تأسیسات ماهی‌گیری این کشور نیز اکثراً در کرانه‌های شمالی متمرکز است و بندرهای ویگو و لاکورونیا از بندرهای مهم صیادی این کشور به‌شمار می‌آیند. اسپانیا در میان کشورهای اتحادیۀ اروپا از نظر صید ماهی دومین کشور بعد از دانمارک است و میزان صید آن به حدود ۱,۲۰۰,۰۰۰ تن می‌رسد. مساحت جنگل‌های اسپانیا حدود ۸.۵میلیون هکتار است و تولید چوب و الوار آن به ۱۵.۵میلیون متر مکعب بالغ می‌شود. اسپانیا از نظر معادن زغال غنی است و بزرگ‌ترین تولیدکنندۀ زغال اروپای غربی به‌شمار می‌رود، و جیوه، آهن، اورانیوم، پتاس، پیریت، روی و فلدسپات نیز از دیگر منابع زیرزمینی آن محسوب می‌شوند. این کشور شدیداً به واردات سوخت‌های فسیلی نیازمند است و بیشتر نیازهای خود را از مکزیک و عربستان سعودی وارد می‌کند. از حدود ۱۸۰میلیارد کیلووات ساعت برق تولیدشدۀ اسپانیا، نوزده درصد به شیوۀ برقابی، ۳۱ درصد در نیروگاه‌های هسته‌ای و ۵۰ درصد دیگر در نیروگاه‌های حرارتی تولید می‌شود. دولت اسپانیا از دهۀ ۱۹۵۰ از صنعت این کشور حمایت می‌کند و تولید سیمان، فولاد، کاغذ، اسید سولفوریک، پلاستیک، کودهای نیتراته، خودرو، لوازم خانگی، و پوشاک ازجمله فعالیت‌های صنعتی به‌شمار می‌آیند. گردشگری نقش مهمی در عایدات این کشور دارد و علاوه بر تأسیسات وسیع توریستی، که عمدتاً در کرانه‌های دریای مدیترانه ایجاد شده، صنایع دستی مانند مصنوعات چرمی، سرامیک، بلور و کریستال از فرآورده‌های مورد توجه گردشگران است.

حکومت و سیاست. نظام حاکم بر اسپانیا سلطنتی مشروطۀ چندحزبی با دو مجلس قانون‌گذاری است. شاه اسپانیا در رأس امور قرار دارد و فرماندهی کل نیروهای مسلح برعهدۀ اوست. نخست‌وزیر که دارای مسئولیت اجرایی است، با رأی اکثریت نمایندگان دو مجلس برگزیده می‌شود و طی فرمانی که شاه صادر می‌کند، سرپرستی قوۀ مجریه و تشکیل هیئت دولت را برعهده می‌گیرد. مجلس نمایندگان این کشور ۳۵۰ نماینده و مجلس سنای آن ۲۰۸ عضو دارد که مردم برای مدت چهار سال آنان را انتخاب می‌کنند. خوان کارلوس اول (متولد ۱۹۳۸) از ۱۹۷۵ مقام سلطنت اسپانیا را عهده‌دار است.

مردم و تاریخ. جمعیت اسپانیا ۴۶,۱۲۵,۱۵۴ نفر (۲۰۱۱) و تراکم نسبی آن ۹۱.۳ نفر در کیلومتر مربع است. روند افزایش جمعیت این کشور ۱.۸ درصد است و اسپانیایی‌ها ۷۲.۳ درصد از جمعیت آن را تشکیل می‌دهند. ۹۷ درصد از مردم این کشور کاتولیک‌اند و ۷۸ درصدشان در شهرها زندگی می‌کنند و زبان رسمی آنان اسپانیایی کاستیلی است امید به زندگی در اسپانیا ۷۸ سال است و ۹۷.۶ درصد از بزرگ‌سالان آن باسوادند. شبه‌جزیرۀ ایبریا از حدود ۵۰۰هزار سال پیش مسکونی بوده است و نقاشی دیوار غارهای آلتامیرا از سابقۀ ۲۵هزار تا ۱۰هزار سالۀ این سرزمین حکایت می‌کند. فنیقیها، یونانی‌ها و کارتاژی‌ها در قرن ۹پ‌م در کرانه‌های شرقی اسپانیا ساکن شدند و سلتها سواحل شمالی را برای سکونت برگزیدند. رومی‌ها پس از درهم شکستن سپاه هانیبال (۲۴۷ تا ۱۸۲پ‌م) سراسر شبه‌جزیرۀ ایبری را تصرف کردند و زبان و خط لاتینی را در سراسر شبه‌جزیرۀ مزبور رواج دادند. در قرن ۵م، هنگامی که رومیان روبه ضعف نهادند، اقوام ژرمن از شمال به این سرزمین تاختند و ویزیگوتها به ترویج مسیحیت پرداختند. فرماندار مسلمان طنجه در ۷۱۱م اسپانیا را فتح کرد و آن را در تابعیت خلفای بنی‌امیه قرار داد و اسپانیا را در قرن‌های ۹ تا ۱۳م به یکی از مراکز مهم فرهنگ و هنر اسلامی بود مبدل ساخت. شارلمانی (۷۴۱ تا ۸۱۴م) مورها را از فرانسه بیرون راند و کاتالونیا، واقع در شمال شرقی اسپانیا، را به یک کشور مستقل پادشاهی مبدل کرد. پس از آن به مرور شاه‌نشینهای دیگری چون کاستیل و آراگون نیز به استقلال رسیدند و در پایان قرن ۱۳م، متصرفات مسلمانان به ناحیۀ گرانادا در جنوب منحصر شد. در ۱۴۶۹ فردیناند، شاه آراگون، و ایزابل، ملکۀ کاستیل، با هم ازدواج کردند و کشور واحدی را پدید آوردند. آنان مسلمانان را از اسپانیا بیرون راندند و گرانادا را در ۱۴۹۲ به متصرفات خود افزودند. هم‌زمان کریستوف کلمب (۱۴۵۱ تا ۱۵۰۶) از اقیانوس اطلس گذشت و قارۀ جدید امریکا را کشف کرد. اکتشافات کریستوف کلمب به پیدایش امپراتوری استعمارگر اسپانیا انجامید و امریکای مرکزی، امریکای جنوبی، و آسیای جنوب شرقی به تصرف اسپانیا درآمد. طی ۲۰۰ سال بعد، سیل ثروت و طلا از قارۀ جدید به اسپانیا سرازیر شد و کشور مزبور به قدرت برتر جهان آن روز تبدیل شد و بخش‌هایی از ایتالیا، اتریش، هلند و بورگونی فرانسه را به متصرفات خود افزود. فیلیپ دوم (۱۵۲۷ـ۱۵۹۸) پرتغال را نیز در ۱۵۸۰م تصرف کرد. او در حمله به انگلستان ناکام ماند و نیروی دریایی اسپانیا، که به آرمادا معروف بود، در نبرد دریایی ۱۵۸۸ از انگلستان شکست خورد و دوران سیادت دریایی اسپانیا به‌سر آمد. این کشور در ۱۶۴۸ هلند و در ۱۶۶۸ پرتغال را هم از دست داد. اسپانیا در جنگ با انقلابیون فرانسه (۱۷۹۴) و نیز در جنگ با ناپلئون اول (۱۸۰۸) شکست خورد و ژوزف ناپلئون برادر ناپلئون اول به پادشاهی اسپانیا منصوب شد. او در ۱۸۱۲ از سلطنت اسپانیا کناره گرفت و خاندان سلطنتی بوربون پس از سقوط ناپلئون در ۱۸۱۵ زمام امور کشور را بار دیگر به‌دست گرفتند. شاهان خاندان مزبور که تا ۱۹۳۶ یکی پس از دیگری به سلطنت رسیدند، در برقراری نظم و آرامش اسپانیا ناکام ماندند و شرایط بین‌المللی نیز بر هرج و مرج و دشواری‌ کار آنان افزود و جنگ‌ها و زدوخوردهای سیاسی و مسلکی، این کشور را تا پرتگاه سقوط پیش برد. در ۱۹۳۹ ژنرال فرانشیسکو فرانکو (۱۸۹۲ تا ۱۹۷۵)، که نازی‌های آلمان و فاشیست‌های ایتالیایی از او حمایت می‌کردند، زمام امور کشور را در دست گرفت و در جنگ جهانی دوم اسپانیا را بی‌طرف اعلام کرد. او پس از پایان جنگ به‌سوی دولت‌های غربی متمایل شد و در ۱۹۵۸ به استقلال مراکش تن درداد. ژنرال فرانکو در ۱۹۷۵ درگذشت، و خوان کارلوس اول از خاندان بوربونی به سلطنت رسید، و آرامش و دموکراسی بر این کشور حاکم شد. اسپانیا در ۱۹۸۲ به عضویت سازمان پیمان آتلانتیک درآمد و در ۱۹۸۵ به اتحادیۀ اروپا پیوست. این کشور در پارلمان اروپا ۶۴ نماینده دارد.

فرمانروایان اسپانیا از 1474

نام	مدت حكومت
شاهان
فردیناند پنجم	1474ـ1516	Ferdinand V
ایزابل اول (ایزابلای اول)	1474ـ1504	Isabel I
خوانا	1504	Juanna
فیلیپ اول	1504ـ1506	Philip I
كارلوس اول	1516ـ1556	Carlos I
فیلیپ دوم	1556ـ1598	Philip II
فیلیپ سوم	1598ـ1621	Philip III
فیلیپ چهارم	1621ـ1665	Philip IV
كارلوس دوم	1665ـ1700	Carlos II
فیلیپ پنجم	1700ـ1746	Philip V
فردیناند ششم	1746ـ1759	Ferdinand VI
كارلوس سوم (شارل سوم)	1779ـ1788	Carlos III
كارلوس چهارم	1788ـ1808	Carlos IV
فردیناند هفتم	1808	Ferdinand VII
كارلوس چهارم (بازگشت)	1808	Carlos IV
خوسه (ژوزف بناپارت)	1808ـ1813	José (Joseph Bonaparte)
فردیناند هفتم (بازگشت)	1813ـ1833	Ferdinand VII
ایزابل دوم (ایزابلای دوم)	1833ـ1868	Isabel II
فرانسیسكو سرانوئی دو مینگس (نایب‌السلطنه)	1868ـ1870	Francisco Serranoy Dominguez
آمادئو	1870ـ1873	Amado
رؤسای جمهوری اول
استانیسلاو فیگوراس ای مورگان	1873	Stanislao Figueras y Morgan
فرانسیسكو پی ای مارگال	1873	Francisco pi y Margall
نیكولاس سالمرون ای آلونسه	1873	Nicolás Salmeyón y Alonse
امیلیو كاستلار ای ریپولی	1873ـ1874	Emilio Castelar y Ripolic
شاهان
آلفونسو دوازدهم	1874ـ1885	Alfonso XII
ماریا كریستینا	1885ـ1886	Maria Christina
آلفونسو سیزدهم	1886ـ1931	Alfonso XIII
رؤسای جمهوری دوم
نیستو آلكالا سامورا ای تورس	1931ـ1936	Niceto Alcalá Zamora y Torres
مانوئل آسانیا ای دیاس	1936ـ1939	Manuel Azańa y Diaz
رهبر اسپانیا
فرانسیسكو فرانكو، ژنرال	1939ـ1975	Francisco Franco
شاه
خوان كارلوس اول	1975ـ	Juan Carlos I

 

---