آشور
آشور (Assyria)
امپراتوری در خاورمیانه در شمال بین‌النّهرین[۱] (عراق کنونی) (۲۰۰۰ـ۶۰۵پ‌م). پایتخت آن نخست آشور[۲] و سپس نِینَوا[۳] بود. امپراتوری آشور ابتدا مطیع سومر[۴] و در دوره‌های بعد به تناوب فرمانبردار بابِل[۵] بود. آشوری‌ها عمدتاً مذهب و ساختار اجتماعی سومری‌ها را پذیرفتند. این امپراتوری، در دوران عظمت خود، مصر و سرزمین‌های ساحل شرقی مدیترانه تا رأس خلیج فارس را شامل می‌شد. سرزمین اصلی آشور نوار باریکی از خاک آبرُفتی در دو سوی رود دجله[۶] بود. این ناحیه حدود ۳۵۰۰پ‌م مسکونی شد و تا حدود ۲۳۵۰پ‌م زیر سلطۀ سومر قرار داشت. نخستین‌بار از پادشاهان آشور در جریان جنگ‌هایی نام برده شده است که درپی زوال سومین سلسلۀ اور[۷] (در سومر) رخ داد ولی آشور تا حدود ۱۴۵۰پ‌م همچنان زیر سلطۀ بابل و سپس مصر بود. آشور در زمان پادشاهی آشور ـ اوبالیت[۸] (سلطنت ح ۱۳۸۰ـ۱۳۴۰پ‌م) به قدرتی نظامی تبدیل شد. کشورگشایی‌های او را آداد نیراری[۹] اول و شلمنصر[۱۰] اول، دنبال کردند؛ توکولتی ـ اِنورتا[۱۱]ی اول نیز در این کشورگشایی‌ها نقش داشت و هم او بود که بابل را تصرف کرد و عنوان پادشاه سومر و اَکد[۱۲] را به‌دست آورد. آشور در زمان سلطنت بخت‌نصر (نبوکدنصر[۱۳]) اول (۱۱۵۰ـ۱۱۱۰پ‌م)، بار دیگر تحت حاکمیت بابل درآمد، اما تیگلت پیلسر[۱۴] اول آن را آزاد کرد. بر اثر حملات پیاپی آرامی[۱۵]ها، آشور بیشتر متصرفات خود را از دست داد. آشور از زمان پادشاهی آداد نیراری دوم در ۹۱۱پ‌م راه کشورگشایی را درپیش گرفت و عیلام[۱۶]، بین‌النهرین، سوریه، فلسطین، نواحی مرزی عربستان، و مصر را تصرف کرد. از این دوره نوشته‌های عهد عتیق و «اسناد» بسیاری باقی‌مانده است، مانند مسله سیاه[۱۷] که حاکی از فتوحات شلمنصر سوم در قرن ۹پ‌م است. دوران سلطنت آشور نصیرپال[۱۸] دوم (۸۸۵ـ۸۶۰پ‌م) با جنگ‌های مداوم همراه بود؛ نقش‌های برجستۀ فراوان گویای این امر است. شلمنصر سوم با ایالات سوریه جنگید. در نبرد قرقار[۱۹] در ۸۵۴پ‌م پیشروی آشوری‌ها متوقف، و دورۀ زوال آغاز شد. دوران پایانی عظمت آشور با سلطنت تیگلت پیلسر سوم (۷۴۶ـ ۷۲۸پ‌م) آغاز و در زمان پادشاهی سارگون[۲۰] دوم، سِناخریب[۲۱]، اسرحدون[۲۲]، و آشور بانی‌پال[۲۳] ادامه یافت، و نقطۀ اوج آن زمانی بود که اسرحدون مصر را فتح کرد (۶۷۱پ‌م). از این زمان امپراتوری سیر زوال پیمود. نبوپولسر[۲۴] پادشاه بابل و هووخشتره[۲۵] پادشاه ماد برضد آن متحد شدند؛ نینوا در ۶۱۲پ‌م ویران شد، و آشور به تصرف مادها و سپس هخامنشیان درآمد. بخش اعظم مذهب، قوانین، ساختار اجتماعی، و دستاوردهای هنری آشور از کشورهای همسایه نشأت گرفته بود. آشوری‌ها خط میخی (اختراع سومری‌ها در ۳۵۰۰پ‌م) و معابد سومری‌ها را انتخاب کردند، اگرچه آشور، خدای آنان، جایگاه نخست را در آن کیش داشت. کتابخانۀ آشور بانی‌پال، که در نینوا حفاری شد، نشان‌دهندۀ جذب کامل فرهنگ بابل است. زبان آشوری از گروه شرقی زبان‌های سامی و از گویش‌های بابلی باستان است. این زبان را به خط میخی روی الواح گلی و سنگی می‌نوشتند که الواح آشور بانی‌پال در این میان معروف است. پس از آن‌که آشوری با آرامی درآمیخت، در نوشتن متون مذهبی از زبان آشوری و خط میخی، و در کارهای روزانه و بازرگانی از زبان و خط آرامی استفاده شد.
- ↑ Mesopotamia
- ↑ Ashur
- ↑ Nineveh
- ↑ Sumer
- ↑ Babylon
- ↑ Tigris
- ↑ Ur
- ↑ Ashur-uballit
- ↑ Adad-nirari
- ↑ Shalmaneser
- ↑ Tukulti-enurta
- ↑ Akkad
- ↑ Nebuchadnezzar
- ↑ Tiglath-pileser
- ↑ Aramaean
- ↑ Elam
- ↑ Black Obelisk
- ↑ Ashurnazirpal
- ↑ Qarqar
- ↑ Sargon
- ↑ Sennacherib
- ↑ Esarhaddon
- ↑ Ashurbanipal
- ↑ Nabopolassar
- ↑ Cyaxares