زرقان، شهرستان

زرقان، شهرستان (County) Zarqan

زرقان، شهرستان
کشور	ایران
استان	فارس
بخش	بخش‌‌های مرکزی و رحمت‌آباد
جمعیت	56,104نفر (1395ش)
موقعیت	نواحی مرکزی استان فارس
نوع اقلیم	معتدل و نیمه‌خشک
ارتفاع از سطح دریا	حدود 1600متر
تولیدات و صنایع مهم	گندم، جو، ذرت، چغندر، انگور و کشمش؛ دو پالایشگاه نفت
برخی بناهای مهم	دو قبرستان تاریخی شهر زرقان؛ حمام لپویی؛ استودان پوزه مشهد؛ قنات حوض ماهی
نام لاتین	Zarqan
شهر ها و آبادی های مهم	شهرهای زرقان و لپویی

نقشۀ تقسیمات شهرستان زرقان

واقع در نواحی مرکزی استان فارس، به مرکزیت شهر زرقان. در نیمۀ دوم سال 1398ش، بنابر مصوبۀ هیأت دولت در تاریخ 10 مهر 1398ش با تغییراتی داخلی در بخش زرقانِ شهرستان شیراز و انتزاع آن از این شهرستان ایجاد شده است. نام زرقان در کتب جغرافيايى اسلامى به صورت‌هاى رَقان، زَرَّقان، زرگان، راركان، زاركان و ازرقان آمده است. این کلمه را مركّب از «زر» و پسوند نسبت «گان» و به معنای اصطلاحی منطقۀ حاصلخیز دانسته‌اند. با توجه به آثار و محوطه‌های مکشوفه، می‌توان گفت که منطقۀ زرقان از دوره‌های باستان مسکونی بوده‌ است. در دوره‌های تاریخی و از نخستین دهه‌های آغاز حکومت هخامنشیان بر رونق این نواحی افزوده شد؛ و این به دلیل نزدیکی این مناطق به خاستگاه و تختگاه پادشاهان هخامنشی و ساسانی است. در دوره‌های اسلامی به دلیل واقع بودن آبادی زرقان در میانۀ راه دو شهر مهم فارس، شیراز و اصطخر، تبدیل به شهرکی پررونق شد. در دوره‌های متأخرتر، این آبادی به خاطر آخرین نبرد نادرقلی میرزا با اشرف افغان (در سال 1142ق) شهرت یافت. در اواخر دورۀ زندیه و اوائل قاجاریه، زرقان چندمرتبه آسیب زیادی دید و از نو بازسازی شد. در اولین تقسیمات کشوری (دورۀ رضاشاه) بخش زرقان در شهرستان شیراز ایجاد گردید. در سال 1318ش آبادی زرقان به شهر ارتقاء یافت. بخش زرقان، در 1355ش، مشتمل بر دهستان‌هاى حومه و كُربال و شهرهاى زرقان و خرامه بود. سال بعد دهستان كربال و شهر خرامه از زرقان جدا شدند. در مهر 1365ش، دهستان‌هاى رحمت‌آباد و بند امير در بخش زرقان تشكيل شدند. در شهريور 1369ش، بخش زرقان مشتمل بر شهر زرقان و دهستان‌هاى زرقان، بند امير و رحمت‌آباد بود. در سال 1379ش آبادی لپویی به شهر ارتقاء یافت. در سال 1398ش ضمن ایجاد بخش رحمت‌آباد این دو بخش به شهرستان زرقان تبدیل شدند. و نهایتاً در سال 1400ش روستای رحمت‌آباد نیز به شهر ارتقاء یافت.

شهرستان زرقان متشکل است از 2 بخش، 4 دهستان (با حدود 30 روستای مسکونی) و 3 شهر: بخش مرکزی (مشتمل بر دهستان‌های زرقان و بند امیر، و شهرهای لپویی و زرقان، به مرکزیت شهر زرقان)، و بخش رحمت‌آباد (مشتمل بر دهستان‌های رحمت‌آباد و امامزاده علی، به مرکزیت شهر رحمت‌آباد). براساس جمعیت بخش زرقان در سرشماری سراسری سال 1395ش جمعیت شهرستان زرقان 56,104نفر است؛ طبق اطلاعات مرکز آمار ایران و براساس سرشماری سال 1395ش، حدود 73درصد این مقدار شهرنشین و نزدیک به 27درصد روستانشین بوده‌اند. شهرستان زرقان در مناطق غربی و جنوبی با شهرستان شیراز، در شرق با شهرستان خرامه، در شمال با شهرستان مرودشت و در شمال غربی با شهرستان بیضا محدود شده است.

زرقان با وسعت 827کیلومترمربع پس از کوه‌چنار کوچک‌ترین شهرستان استان فارس است. ارتفاع آن از سطح دریا حدود 1600متر و از لحاظ اقلیمی جزو مناطق معتدل و نیمه‌خشک است. نواحی شمال و شمال شرقى اين شهرستان را کوهستان زرگان/زرقان (از شاخه‌های نواحی جنوبی رشته‌کوه زاگرس) احاطه كرده است و مهم‌ترین رودخانه‌های آن کر و سپس سیوند است. پوشش گیاهی آن غالباً درختان نارون، چنار، زبان‌گنجشک، کاج و سرو است. مردم زرقان شيعۀ دوازده‌امامی‌اند و به فارسى (گويش شيرازى) و اقلیتی نيز به تركى (عمدتاً قشقایی) سخن مى‌گويند. به دلیل کوهستانی و کوهپایه‌ای بودن بخش‌هایی از شهرستان، آب‌وهوای معتدل و خوش و وجود دو رودخانۀ دائمی که شمار زیادی از آبادی‌های شهرستان در کنار آنها بنا شده‌اند و همچنین قنات‌های متعدد، کشاورزی و دامداری در آنجا رونق زیادی دارد. مهم‌ترین محصولات کشاورزی زرقان گندم، جو، ذرت، چغندر، انگور و کشمش است. اين شهرستان همچنين از قطب‌هاى مهم دامدارى در استان فارس بوده و گوسفند از مهم‌ترين صادرات آن است. قالى‌بافی نیز در روستاهای زرقان رونق زیادی دارد و قالی‌های این شهرستان صادراتی هستند. جز دو صنعت دامداری و کشاورزی، شمار زیادی از جمعیت زرقان در مشاغل صنعتی شامل ۴۰۰ واحد صنعتی کوچک و بزرگ و ۷۰ کارگاه و کارخانه، از جمله در «شهرک صنعتی زرقان» و دو کارخانۀ پتروشیمیِ واقع در 15کیلومتری شمال و 5 کیلومتری جنوب شهر زرقان فعالیت می‌کنند. علاوه بر این، کامیون‌داران زرقان نقش مهمی در حمل‌ونقل زمینی استان و کشور دارند.

از آثار تاریخی شهرستان: دو قبرستان تاریخی به نام‌های «سیدنسیمی» (در قسمت ورودی شهر زرقان) و «برده بسته» (در قسمت آخر شهر). وجه تسمیۀ گورستان نخست، وجود مقبرۀ منسوب به سیدعمادالدین نسیمی در آن است؛ حمام لپویی مربوط به دورۀ قاجار، در شهر لپویی؛ استودان پوزه مشهد مربوط به دورۀ ساسانیان، در ۳کیلومتری جنوب شرق شهر زرقان؛ قنات حوض ماهی مربوط به سده‌های متأخر اسلامی، در حاشیۀ جنوب شرق شهر زرقان.

---