سروستان، شهرستان
سروستان، شهرستان (County) Sarvestan
واقع در نواحی مرکزی استان فارس، با مرکزیت اداری شهر سروستان. در سال 1386ش، ضمن تغییرات و اصلاحاتی در بخش سروستان و انتزاع آن از شهرستان شیراز ایجاد شده است. این منطقه به دلیل مجاورت با شیراز و همچنین تختگاه پادشاهان هخامنشی و ساسانی، تاریخی به قدمت حضور اقوام آریایی در ایران دارد. آرتور كریستنسن مؤسس شهر سروستان را مهرنرسی (وزیر اول یزدگرد اول، بهرام پنجم، و یزدگرد دوم) ذکر کرده و وجه تسمیۀ سروستان را بنای باغی مشتمل بر 12هزار درخت سرو در این ناحیه دانسته است. اگرچه تاریخ سیاسی و جغرافیایی سروستان تا پیش از سال 1386ش به شیراز پیوسته است، اما در منابع اسلامی، از سده‌های 6 و 7ق به این آبادی اشاره شده است. از دورۀ صفویه به بعد سروستان دهستان بزرگ و مهمی به مرکزیت آبادی سروستان بوده است. این منطقه، تا پیش از سال 1329ش یکی از بلوکات معتبر شیراز به شمار می‌آمد و از همین سال بخشداری در آن تاسیس شد. امروزه مرکز این شهرستان در مسیر جادۀ ترانزیتی بندرعباس به شیراز قرار دارد.
شهرستان سروستان در حال حاضر متشکل است از 2 بخش، 4 دهستان (با حدود 60 روستای مسکونی) و 2 شهر: بخش مرکزی (مشتمل بر دهستان‌های سروستان و شوریچه[۱]، به مرکزیت شهر سروستان)، و بخش کوهنجان[۲] (مشتمل بر دهستان‌های کوهنجان و مهارلو[۳]، به مرکزیت شهر کوهنجان). روستای کوهنجان یک سال پس از تشکیل شهرستان سروستان، به شهر ارتقاء یافت. براساس سرشماری سراسری سال 1395ش جمعیت شهرستان سروستان 38,114نفر بوده است که از این مقدار بیش از 56درصد ساکن شهرهای سروستان و کوهنجان و حدود 44درصد ساکن نقاط روستایی بوده‌اند. شهرستان سروستان در شمال با شهرستان‌های خرامه و شیراز، در غرب با شهرستان کوار، در جنوب با شهرستان خفر، و در شرق با شهرستان فسا محدود شده است.
شهرستان سروستان با حدود 1,700کیلومترمربع وسعت و ارتفاع ۱,۵۴۰متر (در مرکز آن)، دارای آب و هوای معتدل و از لحاظ بارندگی جزو مناطق نیمه‌خشک است. مردم شهرستان عمدتاً در مشاغل صنعتی، خدماتی و كشاورزی فعالیت دارند و مهم‌ترین تولیدات زراعی و باغی آنها غلات و حبوبات، زیتون، پسته، صیفی‌جات و محصولات جالیزی است. سروستان دارای ذخایر نفتی و شهرک صنعتی است كه در سال 1373ش راه‌اندازی شده. در این شهرک کارگاه‌هایی در زمينه‌های صنايع فلزی، صنايع شيميايی، صنايع غذايی و آشاميدنی، توليد فرآورده‌های لبنی، سنگ‌های ساختمانی و تزئينی، و صنایع دیگر دایرند. از گذشته‌های دور برخی صنایع دستی چون قالی‌بافی، نمدمالی، كلاه‌بافی، گیوه‌دوزی، سفالگری و دولچه‌دوزی در میان مردم سروستان رواج داشته که در حال فراموشی است. شهرستان مجموعاً دارای حدود 32,000هکتار زمین زراعی و باغی است که در دهه‌های اخیر به دلیل بارندگی کم و کم‌آبی بیش از نیمی از اراضیِ مختصِ کشت آن غیرفعال است. مردم سروستان پیرو مذهب شیعۀ اثنی عشری‌اند و به زبان فارسی (گویش سروستانی) سخن می‌گویند؛ اما عشایر منطقه، به زبان‌های قومی خویش (چون عربی و ترکی) تکلم می‌کنند. سروستان فاقد جریان آب‌های سطحی و رودخانۀ دائمی است و در فصل‌های بارندگی، به دلیل شیب زیاد حوزۀ آبریز به طرف دشت و سنگینی خاک تحتانی و تخریب مراتع، ایجاد سیلاب شده و از راه رودخانه‌های فصلی به دریاچۀ مهارلو (در شمال غربی شهرستان) وارد می‌شود. دریاچۀ مهارلو در 50کیلومتری غرب سروستان و ۲۰کیلومتری جنوب شرقی شیراز قرار دارد. طول آن 50کیلومتر و عرض آن 12کیلومتر است. آب آن دارای نمک زیاد و بسیار شور است. بیش از 80درصد آب زمین‌های زراعی شهرستان از طریق منابع زیرزمینی (چاه، چشمه و قنات) تأمین می‌شود. اين شهرستان دارای هفت رشته قنات کهن به طول تقریبی 7,650متر است.
سروستان دارای محوطه‌ها و آثار تاریخی پرشماری‌ست که تعدادی از آنها در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌اند. از آن جمله‌اند: قلعۀ انگشت‌گبری[۴] مربوط به دورۀ ساسانی در شمال شهر سروستان، مجموعه کاخ ساسانی سروستان در ۹کیلومتری جنوب شهر سروستان، تل برزو مربوط به دوره‌های اسلامی در داخل شهر سروستان، و آرامگاه شیخ یوسف سروستانی مربوط به سدۀ 7ق در میدان اصلی شهر سروستان.