تجربه الاحرار و تسلیه الابرار
تجربةالاحرار و تسلیةالابرار
کتابی تاریخی و تذکره‌گونه از عبدالرزاق دُنبلی، متخلص به مفتون، به فارسی. سال پایان تحریر کتاب، 1228ق است. دنبلی در مدت اقامتش در شیراز که گروگان کریمخان زند بود، این کتاب را تحت عنوان حدائق‌الجنان در سرگذشت خود و شرح حال علما و فضلای معاصر و داستان‌هایی از زندگی کریمخان نوشت که بعدها آن را به نام تجربةالاحرار و تسلیةالابرار تغییر داد. به نظر محمدتقی بهار در کتاب سبک‌شناسی: «این کتاب یکی از شاهکارهای قرن دوازدهم هجری است و به شیوۀ بین وصّاف و گلستان تحریر یافته و تمام مزایای فنی گذشته را در بر دارد و می‌توان آن را از جملۀ آثاری دانست که مربوط به رستاخیز ادب و بازگشت به سبک قدیم است.» از این نظر جز اهمیت تاریخی، تجربةالاحرار و تسلیةالابرار از حیث ادبی نیز اثری قابل ارزش‌گذاری و اهمیت است. این اثر، طی سال‌های 1349 و 1350ش به تصحیح و تحشیۀ حسن قاضی طباطبائی و در دان‍ش‍ک‍دۀ ادب‍ی‍ات و ع‍ل‍وم ان‍س‍ان‍ی تبریز، م‍وس‍س‍ۀ تاریخ و ف‍ره‍ن‍گ ای‍ران، در دو جلد (بخش) چاپ شده و اکنون جز در مخازن کتابخانۀ دانشگاه تبریز نایاب است.
کتاب از نظر کلی (بدون بخش‌بندی خاصی) مشتمل بر سه قسمت است: 1. در ذکر حسب و نسب دنابله و شرح احوال 20 تن از علما و معاریف معاصر دنبلی که به صورت مستقیم یا با واسطه از آنان علم و ادب آموخته. 2. در ذکر اخبار و اشعار 16 نفر از شعرای دورۀ زندیه. 3. در شرح حال مولف و مراسلات و اشعار وی و شمهای از تاریخ و حوادث دورۀ کریمخان زند و ابتدای قاجار.
محتویات کتاب
ابتدای کتاب، پ‍س از خ‍طب‍ه، شمهای از حال ن‍وی‍س‍ن‍دۀ کتاب است و سپس ذکر اخبار و احوال عده‌ای از علما و زندگی و اشعار برخی شاعران آن دوره که اسامی برخی از آن‌ها بدین ترتیب است: اس‍م‍اع‍ی‍ل‌خ‍ان ق‍ش‍ق‍ائ‍ی، م‍ی‍رزا م‍ح‍م‍دص‍دق م‍ن‍ش‍ی م‍وس‍وی اص‍ف‍ه‍ان‍ی، م‍ی‍رزا ع‍ن‍ای‍ت‌ال‍له اص‍ف‍ه‍ان‍ی، م‍ولان‍ا م‍ح‍م‍دب‍اق‍ر ب‍ه‍ب‍ه‍ان‍ی، ش‍ی‍خ م‍ه‍دی، ض‍ی‍اءال‍دی‍ن ی‍وس‍ف ب‍ح‍ران‍ی، س‍ی‍دم‍ه‍دی ب‍روج‍ردی، م‍ی‍رزا م‍ح‍م‍دم‍ه‍دی ش‍ه‍رس‍ت‍ان‍ی، اس‍م‍اع‍ی‍ل خ‍واج‍وئ‍ی، م‍ح‍م‍د ب‍ن م‍ولان‍ا م‍ح‍م‍درف‍ی‍ع اص‍ف‍ه‍ان‍ی، م‍ی‍رزا م‍ح‍م‍دع‍ل‍ی ب‍ن م‍ی‍رزا م‍ظف‍ر اص‍ف‍ه‍ان‍ی، م‍ی‍رزا م‍ح‍م‍دن‍ص‍ی‍ر طب‍ی‍ب اص‍ف‍ه‍ان‍ی، م‍ی‍رزا اب‍وال‍ق‍اس‍م م‍درس، ش‍ی‍خ م‍ح‍م‍د ب‍ح‍ران‍ی، م‍ی‍رزا م‍ح‍م‍دم‍ه‍دی م‍ش‍ه‍دی، م‍ی‍رزا م‍ح‍م‍دج‍ع‍ف‍ر ی‍زدی متخلص به اس‍ی‍ر، م‍ولان‍ا س‍ی‍د ح‍س‍ی‍ن، م‍ولان‍ا م‍ه‍دی ه‍رن‍دی، م‍ولان‍ا م‍ه‍دی ن‍راق‍ی، م‍ی‍رزا محمدتقی ت‍ب‍ری‍زی ع‍ب‍دال‍وه‍اب‍ی، آخ‍ون‍د م‍لارض‍ا ت‍ب‍ری‍زی، م‍ی‍رزا رف‍ی‍ع ب‍ن م‍ی‍رزا م‍ح‍م‍د ش‍ف‍ی‍ع ت‍ب‍ری‍زی، م‍ش‍ت‍اق اص‍ف‍ه‍ان‍ی، آذر ب‍ی‍گ‍دل‍ی، س‍ی‍د اح‍م‍د ه‍ات‍ف اص‍ف‍ه‍ان‍ی، دروی‍ش ع‍ب‍دال‍م‍ج‍ی‍د و ح‍اج م‍ه‍دی‌خان س‍م‍ن‍ان‍ی. از اواس‍ط کتاب تاریخ اواخ‍ر دورۀ ن‍ادری و ک‍ش‍م‍ک‍ش‌ه‍ای دوران اول قاجار و س‍ل‍طن‍ت ف‍ت‍ح‍ل‍ی ش‍اه م‍ی‌آی‍د و سپس از ص‍ن‍ای‍ع ش‍ع‍ری و آداب دب‍ی‍ری م‍طال‍ب‍ی ذکر م‍ی‌ش‍ود و ب‍ع‍د مولف پ‍اره‌ای از داس‍ت‍ان‌ه‍ای زم‍ان خود را م‍ی‌آورد.
- سبک‌شناسی، محمدتقی بهار؛ توس: 1385
- https://ketabnak.com