آسوری
آسوری (قوم) Assyrian
قوم قدیمی از مسیحیان ایران و عراق و ترکیه و سوریه. تا اوایل قرن ۲۰ بیشتر در ناحیۀ آدیابنه (مطابق آشور قدیم، اراضی میان رودخانه‌های زاب کبیر و زاب صغیر) و اطراف آن سکونت داشتند. پس از جنگ جهانی اول، هزاران نفر از آسوریان به دیگر نقاط جهان مهاجرت کردند. تخمین زده می‌شود که تعداد آسوریان جهان بین ۳۰۰هزار تا ۱میلیون نفر باشد. تعداد آسوریان ایران، تا پیش از انقلاب حدود ۷۰ تا ۹۰هزار نفر بود. بیشتر آسوریان در تهران و قدیم‌ترین ناحیۀ ارومیه سکونت دارند. بسیاری از آسوریان، پیرو کلیسای نستوری و عده‌ای دیگر کاتولیک کلدانی و بعضی دیگر، ارتُدوکس و پروتستان‌اند. آسوریان خود را بازماندۀ قوم آشور می‌دانند، اما پژوهش‌های تاریخی حاکی است که اینان در قرن ۱م از ترکیب ایرانیان مسیحی‌شدۀ عصر اشکانی با آرامیان مسیحی بین‌النهرین ـ نظیر مردم آدیابنه ـ به وجود آمده‌اند و به‌دلیل پیروی از کلیسای سوریایی ایران تدریجاً سریانی و سورایی و آسورایی نام گرفتند. آسوریان در قرون اول اسلامی، با ترجمۀ علوم و معارف یونانی به زبان عربی، خدمت بزرگی به توسعۀ دانش در میان مسلمانان و نگهداری آثار علمی دوران باستان کردند. بعضی از بزرگ‌ترین دانشمندان و مترجمان خلافت اسلامی از این مردم بودند. آسوریان بعد از قرون وسطا، مورد توجه کلیسای کاتولیک و پس از آن کلیسای پروتستان قرار گرفتند. مداخلات مبلغان این دو کلیسا سبب تجزیۀ آسوریان شد. این مردم در جریان حوادث ناشی از جنگ جهانی اول و حضور ارتش‌های روسیه و عثمانی در آذربایجان و جنگ‌های قومی و مذهبی که پس از قتل مارشیمون بنیامین، رهبر آسوریان، به دست اسماعیل آقا شکاک در ۱۳۳۶ق/۱۹۱۸م پیش آمد، آسیب‌های فراوان دیدند و بسیاری از آنان ناگزیر به نقاط دیگر مهاجرت کردند.
زبان و فرهنگ آسوری
زبان آسوری ازجمله گویش‌های نوین آرامی و در شمار زبان‌های سامی شرقی شمالی است و هیچ ارتباطی با زبان آشوری باستانی ندارد. آسوریان به گویش‌های گوناگون آسوری سخن می‌گویند و می‌نویسند. ازجمله این گویش‌ها می‌توان اورمژیانا (گویش ارومیه‌ای) و صلمسنایا (گویش سالامس) را نام برد. گویش اورمژیانا تنها گویش آسوری است که دست‌کم از حدود ۱۸۴۸م به این سو ادبیات مکتوب ویژۀ خود را پدید آورده است. نخستین فرآورده‌های مکتوب آسوریان، متون مذهبی بوده است. درپی آن اشعار و داستان‌هایی به این زبان پدید آمد. ترجمۀ آثار ادبی از زبان‌های دیگر به شکل‌گیری ادبیات آسوری سرعت بخشید. مارتوما او دو مشهورترین شاعر آسوری است. از برجسته‌ترین نویسندگان آسوری نیز می‌توان شموئیل بیت کولیا دگوپتایا و پیره سرمس (نویسندۀ تاریخ ادبیات آسوری به زبان آسوری) را نام برد. «انجمن ادبی جوانان آشوری» در تهران مهم‌ترین مرکز ادبی آسوریان در ایران است. چاپ و انتشار مجلات گاه‌گاهی به زبان آسوری، از دورۀ پهلوی دوم بدین سو رونق داشته است. در ایران آسوریان اقلیتی محترم به‌شمار می‌روند و نمایندگانی نیز در مجلس دارند. نیز ← آسوری، زبان