اتحاد (سیاست)

اِتّحاد (سیاست)(alliance)
توافق میان دو یا چند دولت مبنی بر یاری‌رساندن به یکدیگر در صورت وقوع جنگ. پس از جنگ جهانی اول، از اتحادها به‌سبب آن که موجب جنگ می‌شدند انتقاد شد، اما سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) جزئی اساسی از ساختار روابط بین‌الملل در سال‌های پس از ۱۹۴۵ بوده است (همان‌گونه که پیمان ورشو تا پیش از انحلال در ۱۹۹۱ چنین بود).

اتحادهای تاریخی تا ۱۹۰۰. در ۱۶۶۸، اتحاد سه‌گانه میان انگلستان، سوئد، و هلند با هدف کاستن از قدرت لوئی چهاردهم تشکیل شد، و هدفِ اتحاد بزرگ نیز در ۱۶۸۹، همین بود. اتحاد چهارگانه در ۱۸۱۴، میان انگلستان، اتریش، روسیه، و پروس برای مقابله با ناپلئون شکل گرفت. در ۱۸۸۲، هدف اتحاد سه‌گانه میان آلمان، اتریش ـ مجارستان، و ایتالیا حفظ صلح در اروپا در برابر تجاوز احتمالی روسیه و فرانسه بود، و به شکل‌گیری اتحاد دوگانه میان فرانسه و روسیه انجامید.

از ۱۹۰۰ تا ۱۹۴۵. با آغاز جنگ جهانی اول اتحاد سه‌گانه، به‌سبب امتناع ایتالیا از هماهنگی با آلمان و اتریش ـ مجارستان، از هم پاشید. اتفاق مثلث، که اتحادی غیررسمی میان انگلستان و فرانسه و روسیه پیش از جنگ جهانی اول بود، در ۱۹۰۷ منعقد شد. این سه قدرت، برای تقویت پیوند میان خود، در ۱۹۱۴ با امضای پیمان لندن اعلام کردند که هیچ‌یک از آن‌ها پیمان صلح جداگانه‌ای با کشورهای دیگر منعقد نخواهد کرد. چندی نگذشت که ژاپن هم به پیمان لندن پیوست. اما بلشویک‌ها در ۱۹۱۸، با قدرت‌های محور پیمان صلح جداگانه‌ای بستند و اتفاق مثلث را از هم پاشاندند. در فاصلۀ دو جنگ جهانی هیچ‌گونه اتحادی شکل نگرفت که دقیقاً مشابه «اردوگاه‌های مسلّح اروپا» پیش از ۱۹۱۴ باشد. اما در ۱۹۳۶، آلمان، ایتالیا، و ژاپن گرد هم آمدند و جمع دول محور را برای پشتیبانی و همکاری متقابل تشکیل دادند. انگلستان و فرانسه هم در موقع خود پیمان‌هایی دفاعی با تعدادی از دولت‌های کوچک‌تر اروپا منعقد کردند. سپس در ۱۹۳۹، اتحاد شوروی و آلمان نازی، در چرخشی ۱۸۰درجه، پیش از تهاجم به لهستان با یکدیگر پیمان عدم تجاوز بستند. اما در ۱۹۴۱، آلمان به اتحاد شوروی حمله کرد.

پس از ۱۹۴۵. اتحادها از ویژگی‌های مهم امور بین‌الملل در دنیای پس از جنگ جهانی دوم بوده‌اند. در پیمان بروکسل که در ۱۹۴۸، میان بلژیک، فرانسه، لوکزامبورگ، هلند، و انگلستان منعقد شد، به امضا‌کنندگان پیمان وعدۀ همه‌گونه یاری ممکن در صورت قرارگرفتن در معرض حمله داده شده بود. این تعهّد قوی‌تر از تعهّدی است که اعضای سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (۱۹۴۹) به گردن گرفته‌اند. خود این سازمان صورت گسترش‌یافتۀ پیمان بروکسل است که شامل کانادا، دانمارک، ایسلند، ایتالیا، نروژ، پرتغال، و ایالات متحده نیز می‌شود. از ۱۹۴۹ به این سو، جمهوری فدرال آلمان، یونان، و ترکیه نیز پیمان آتلانتیک شمالی را امضا کردند. امضاکنندگان پیمان ناتو متعهد شده‌اند با هرگونه اقدام لازم به یاری کشوری که در معرض حمله قرار گرفته است، بشتابند. این پیمان نخستین پیمانی بود که در آن ایالات متحد در زمان صلح تعهداتی را در قبال اروپا برعهده می‌گرفت و به همین سبب اهمیت داشت. هدف اولیۀ ناتو مقابله با تهدیدهای اتحاد جماهیر شوروی برای اروپا بود. اردوگاه شرق هم در ماه مه ۱۹۹۵ معاهدۀ مشابهی را در ورشو منعقد کرد. این معاهده، که به استقرار پیمان ورشو انجامید، پنج روز پس از برپایی اتحادیۀ اروپای غربی به امضا رسید. اتحادیۀ اروپای غربی، به‌جز کشورهای امضا‌کنندۀ پیمان بروکسل، ایتالیا و جمهوری فدرال آلمان را، که در همان روز به دولتی مستقل مبّدل شد، نیز دربر می‌گیرد.

پس از پایان جنگ سرد. درپی فروپاشی پیمان ورشو در ۱۹۹۱، ناتو در ۱۹۹۴ اقدام ابتکاری مشارکت برای صلح را به اجرا گذاشت که براساس آن کشورهای عضو اردوگاه شوروی می‌توانستند بی‌آن که به عضویت کامل ناتو دربیایند با این سازمان همکاری کنند و از برخی مزایای امنیتی آن بهره‌مند شوند. سپس، در ماه مه ۱۹۹۷، روسیه که از گسترش ناتو به سمت شرق ابراز ناخشنودی کرده بود، مخالفت خود را پس گرفت. جمهوری چک، مجارستان، و لهستان از ۱۹۹۹ عضو ناتو شدند و اسلوونی، اسلوواکی، رومانی، و بلغارستان نیز اندکی بعد به آنان پیوستند. استونی، لاتویا (لتونی)، و لیتوانی هم احتمالاً در آینده به عضویت این سازمان پذیرفته خواهند شد. در ژوئن ۱۹۹۷، سوئیس از موضع بی‌طرفی سنّتی خود فاصله گرفت و به برنامۀ «مشارکت برای صلح» پیوست.

---