خنج، شهرستان
| خنج، شهرستان | |
|---|---|
| استان | فارس |
| بخش | بخش‌‌های مرکزی و محمله |
| جمعیت | 41,359نفر (1395ش) |
| موقعیت | نواحی جنوب غربی استان فارس |
| نوع اقلیم | معتدل و خشک |
| ارتفاع از سطح دریا | ۶۵۰متر (مرکز شهرستان) |
| برخی بناها | سردر مسجد جامع خنج، بقعۀ شیخ شعیب، بقعۀ شیخ قاضی حسن، مقبرۀ شیخ عبدالسلام، و آب‌انبار حاجی محمداسماعیل |
| نام لاتین | Khonj |
| شهر ها و آبادی ها | شهر خنج |
خنج، شهرستان (County) Khonj
واقع در نواحی جنوب غربی استان فارس، به مرکزیت شهر خنج. در سال 1384ش بنابر مصوبۀ هیأت دولت در جلسۀ 25 اسفند 1383ش، با تغییراتی در شهرستان لارستان و با انتزاع بخش خنج و چند روستا از بخش اوزِ[۱] شهرستان مذکور ایجاد شده است. با وجود این‌که محتمل است که تاریخ سکونت و شهرنشینی منطقه و شهر خنج، چون بسیاری مناطق دیگر ایران به پیش از اسلام برگردد، اما از این نام در منابع پیش از سدۀ 8ق نشانی نیست. نام شهر خنج در منابع کهن به شکل‌های هنگ و هنج (هردو با ضمِ اول) آمده که در کتاب‌های متأخرتر به صورت خنگ و خنج درآمده است. طی سده‌های 6 تا 10ق این منطقه و خاصه شهر خنج به دلیل قرار داشتن در مسیر کاروانی مناطق شمالی فارس به پایانه‌های کشتیرانی بنادر جنوب (خلیج فارس) و همچنین استقرار دراویش ابونجمی (منسوب به شیخ محمد ابونجم/ ۷۰۴- ۷۸۶ق) رونق زیادی یافت؛ آنچنان که جمعیت خنج را در این دوره تا 50هزار تن دانسته‌اند. به دلیل درگیری‌های فرقه‌ای و منازعات سیاسی و تغییر مسیر بازرگانی خلیج‌فارس از راه خنج به جهرم، از سدۀ 10ق این منطقه برای چندصدسال و طی دورۀ حکومت صفویه، نادرشاه، زندیه و قاجار از رونق افتاد. این منطقه در تقسیمات جدید کشوری (از دورۀ رضاشاه) تا سال 1384ش به عنوان دهستان یا بخش تابع شهرستان لارستان بوده است. شهرستان خنج متشکل است از 2 بخش، 4 دهستان (با حدود 60 روستا) و 2 شهر: بخش مرکزی (مشتمل بر دهستان‌های تنگ نارک[۲] و سیف‌آباد، به مرکزیت شهر خنج)، و بخش محمله[۳] (مشتمل بر دهستان‌های باغان و محمله، به مرکزیت شهر محمله). روستای محمله در سال 1397ش به شهر تبدیل شده است. براساس سرشماری سراسری سال 1395ش جمعیت شهرستان خنج 41,359نفر است؛ طبق اطلاعات مرکز آمار ایران، حدود 48درصد این مقدار شهرنشین و حدود 52درصد روستانشین و عشایرند. شهرستان خنج از شمال با شهرستان قیر و کارزین، از شرق با شهرستان جویم[۴]، از جنوب شرقی با شهرستان اوز، از جنوب با شهرستان‌های گراش[۵] و لامرد، از جنوب غربی با شهرستان مهر، و از غرب با شهرستان فراشبند محدود شده است.
شهرستان خنج با 4,124کیلومترمربع مساحت و حدود ۶۵۰متر ارتفاع از سطح دریا، دشت وسیعی در کوهپایه‌های زاگرس جنوبی است. اقلیم این شهرستان گرم و خشک و دارای تابستان‌های طولانی و زمستان‌های کوتاه است. به دلیل دارا بودن چراگاه‌های فصلیِ کوهستانی، این شهرستان از قشلاقات عشایر کوچ‌روی ایل قشقایی در پاییز و زمستان است. شغل بیشتر مردم این شهرستان کشاورزی و دامداری و تجارت محصولات زراعی و دامی و مهم‌ترین محصولات کشاورزی آنها خرما، مرکبات، گندم، جو، دانه‌های روغنی (کلزا و کنجد) و تنباکو است. آب کشاورزی خنج عمدتاً از طریق چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق پرشمار تأمین می‌شود. مردم شهرستان سنی شافعی هستند و به گویش خنجی (از شاخه‌های لارستانی) و اقلیتِ عشایر قشقاییِ شیعه نیز به ترکی می‌گویند.
سردر مسجد جامع خنج (مربوط به سدهٔ ۷ تا ۸ق)، بقعۀ شیخ حاج محمد ابونجم مربوط به سدهٔ ۷ق، بقعۀ شیخ شعیب مربوط به سدهٔ ۸ق، بقعۀ شیخ قاضی حسن مربوط به سدهٔ ۸ق، مقبرۀ شیخ عبدالسلام مربوط به دوره ایلخانان و آب‌انبار حاجی محمداسماعیل مربوط به دورۀ صفوی، از آثار تاریخی این شهرستانند که همگی در بافت تاریخی و کهن شهر خنج قرار دارند و در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌اند.