سلطانیه، شهرستان
| سلطانیه، شهرستان | |
|---|---|
| کشور | پرونده:Flag of Iran.svg ایران |
| استان | زنجان |
| بخش | مرکزی، و باغ حلی |
| جمعیت | 26,082 (1395ش) |
| موقعیت | مناطق شمال غربی ایران و شرق مرکزی استان زنجان |
| نوع اقلیم | معتدلِ مایل به سرد و نیمه‌خشک |
| ارتفاع از سطح دریا | ۱,۷۸۰متر (مرکز شهرستان) |
| تولیدات و صنایع مهم | گندم، ذرت دامی، گیاهان علوفه‌ای، لوبیا، سیب‌زمینی، سیب، انگور و گردو؛ دامداری |
| برخی بناهای مهم | گنبد سلطانیه؛ آرامگاه چلبی اوغلی؛ بقعۀ ملا حسن کاشی؛ ارگ سلطانیه یا کهن‌دژ |
| نام لاتین | Soltaniyeh |
| شهر ها و آبادی های مهم | شهر سلطانیه |
سلطانیه، شهرستان (County) Soltaniyeh
واقع در مناطق شمال غربی ایران و شرق مرکزی استان زنجان، با مرکزیت اداری شهر سلطانیه. براساس مصوبۀ هیأت وزیران در جلسۀ مورخ 29 خرداد 1392ش ضمن تغییر و اصلاحاتی در بخش سلطانیه و انتزاع آن از شهرستان ابهر ایجاد شده است. اگرچه سابقۀ سکونت در این منطقه به هزاره‌های پیش از میلاد می‌رسد، اما دورۀ رونق سلطانیه به زمان هشتمین سلطان ایلخانان، سلطان محمد خدابنده (الجایتو)، بازمی‌گردد که به تبعیت از پدرش (ارغون‌خان) اقدام به احداث شهری در این منطقه برای تختگاه خود کرد. این شهر از همان زمان به دلیل سلطان‌نشین بودن به سلطانیه شهرت یافت. پس از دورۀ حکومت الجایتو، سلطانیه رونق خود را از دست داد و تا پیش از دورۀ معاصر، در دوره‌های مختلف ویران شد. نخست در زمان تیمور و میرانشاه بخش‌هایی از آن را کوبیدند. در زمان صفویه صرفاً به دلیل واقع بودن بین مسیر تبریز و اصفهان، سلطانیه حکم توقفگاه بین راهی را پیدا کرد. در دورۀ قاجار سلطانیه و زنجان مهم‌ترین آبادی‌های بلوک خمسه (ولایت خمسه/ولایات خمسه) و زیر نظر ایالت آذربایجان اداره می‌شدند. در دورۀ جنگ‌های ایران و روس این منطقه و خاصه شهر سلطانیه مجدداً آسیب زیادی دید. در تقسیمات کشوری دورۀ رضاشاه سلطانیه جزو استان یکم بود. پس از ایجاد شهرستان ابهر، سلطانیه تا سال 1392ش یکی از بخش‌های آن بوده است.
شهرستان سلطانیه متشکل است از 2 بخش، 4 دهستان (با بیش از 45 روستای مسکونی) و 1 شهر: بخش مرکزی (مشتمل بر دهستانهای سلطانیه و سنبل‌آباد[۱]، به مرکزیت شهر سلطانیه)، و بخش باغ حلی (مشتمل بر دهستانهای گوزل‌دره[۲] و قره‌بلاغ[۳]، به مرکزیت روستای گوزل‌دره). طی سال‌های اخیر تبدیل چند روستای بالای 3500نفرِ سلطانیه در حال پی‌گیری است. براساس سرشماری سراسری سال 1395ش، جمعیت سلطانیه 26,082نفر بوده، که از این مقدار نزدیک به 26درصد ساکن شهر سلطانیه و حدود 84درصد روستانشین بوده‌اند. شهرستان سلطانیه در شمال شرقی با شهرستان طارم، در شمال با شهرستان زنجان، در غرب شمالی با شهرستان ایجرود، در غرب و جنوب غربی با شهرستان خدابنده، در جنوب با شهرستان ابهر، و در شرق با شهرستان قزوین (استان قزوین) محدود شده است.
سلطانیه به صورت دشتی گسترده در مجاورت دشت قزوین، با ارتفاع ۱,۷۸۰متر (در مرکز شهرستان)، و با آب و هوای معتدل مایل به سرد و نیمه‌خشک است. دو کوهستان یکی در مناطق شمالی و مجاور شهرستان طارم و دیگری در مناطق جنوبی به صورت شرقی-غربی در شهرستان سلطانیه امتداد دارند. رودخانۀ زنجان‌رود از ارتفاعات شمالی شهرستان سرچشمه گرفته و پس از آبیاری اراضی شمال غرب سلطانیه وارد شهرستان زنجان می‌شود. در اوایل ایجاد شهرستان سلطانیه، منابع آبی شهرستان شامل 8 رودخانۀ دائمی، 5 رودخانۀ فصلی، 90 دهنه چشمه، 32 رشته قنات، 3 سد خاکی، 292 حلقه چاه عمیق، 241 حلقه چاه نیمه‌عمیق و 164 باب استخر ذخیرۀ آب بوده، که با توجه به کاهش بارندگی در یک‌دهۀ اخیر شمار رودهای دائمی و آب‌دهی چاه‌ها و قنات‌ها و چشمه‌ها کاهش یافته است. مردم این شهرستان به زبان ترکی آذربایجانی سخن می‌گویند و شیعۀ دوازده‌امامی‌اند. شغل بیشتر آنها کشاورزی و باغداری و مهم‌ترین محصولاتشان گندم، ذرت دامی، گیاهان علوفه‌ای، لوبیا، سیب‌زمینی، سیب، انگور و گردو است. علاوه بر کشاورزی، اقتصاد بخش زیادی از جمعیت شهرستان از طریق پرورش دام و خاصه نوعی گوسفند که بومی استان زنجان است می‌چرخد. ضمن این‌که شمار قابل توجهی از اهالی سلطانیه در کارگاه‌ها و کارخانه‌های صنعتیِ شهرک‌های صنعتیِ شهرستان و شهرستان‌های مجاور (چون خرمدره و قزوین) مشغول به کارند.
در بافت کهن و تاریخی شهر سلطانیه مجموعه‌بناهایی از دورۀ ایلخانان و پس از آن بازمانده که مهم‌ترین آنها در وهلۀ نخست گنبد سلطانیه (بزرگ‌ترین گنبد ایران و سومین گنبد بزرگ آجری جهان) است و بعد آرامگاه چلبی اوغلی (در ۵۰۰متری جنوب غرب گنبد سلطانیه)، بقعۀ ملا حسن کاشی (در جنوب شرق محوطۀ گنبد سلطانیه)، و ارگ سلطانیه یا کهن‌دژ (در وسط شهر سلطانیه).
منابع