جویم، شهرستان
جویم، شهرستان (County) Juyom
| جویم، شهرستان | |
|---|---|
| کشور | پرونده:Flag of Iran.svg ایران |
| استان | فارس |
| بخش | بخشهای مرکزی و هرم |
| جمعیت | 25,081نفر (1395ش) |
| موقعیت | نواحی مرکزیِ نیمۀ جنوبی استان فارس |
| نوع اقلیم | گرم و خشک |
| ارتفاع از سطح دریا | 850متر (مرکز شهرستان) |
| تولیدات و صنایع مهم | مرکبات، گندم، جو، پنبه، کنجد، خرما و تره‌بار |
| برخی بناهای مهم | قلعۀ کریمی؛ قلعۀ بل؛ تخت کیقباد؛ تخت کیخسرو؛ قلعۀ نقاره‌خانه؛ کاروانسرای شاه‌عباسی و حمامِ روستای حسن‌آباد؛ گنبدخانۀ سیدمرتضی؛ آتشکدۀ آذرفرنبغ یا آتشکدۀ کاریان؛ آب‌انبار و حمام قطب‌آباد؛ کاروانسرای شترخانۀ جویم؛ مسجد جامع شهر جویم |
| نام لاتین | Juyom |
| شهر ها و آبادی های مهم | شهر جویم |
واقع در نواحی مرکزیِ نیمۀ جنوبی استان فارس، به مرکزیت شهر جویم. در سال 1401ش بنابر مصوبۀ هیأت دولت در جلسۀ 25 اسفند 1400ش، با انتزاع بخش جویم از شهرستان لارستان و با اعمال تغییراتی ایجاد شده است. واژۀ جویم را مرکّب از «جو» به معنای جویبار و «یم» به معنای دریا دانسته‌اند. همچنین برخی بخش دوم این کلمه را تغییریافتۀ جَم، پادشاه اساطیری، دانسته‌اند. این نام در منابع متقدم به شکل‌های جویمِ ابی‌احمد، جویمِ ابواحمد، گویم، خونم و حوتم آمده است. محتمل است که ابواحمد/ ابی‌احمد از نام ابواحمد هجر بن احمد که در سدۀ چهارم مدتی حاکم جویم بوده گرفته شده باشد. جویم در نقشه‌های دورۀ قاجار، ژیوم ضبط شده و امروزه مردم محلی آن را جی‌یم تلفظ می‌کنند. از سدۀ 3ق تا اوائل حکومت قاجار، جویم از رستاق‌های فارس با کرسی شهر جویم ذکر شده که گاه کل رستاق یا شهر آن پر رونق بوده است. این رستاق در این مدت از توابع نواحی یا بخش‌هایی چون دارابگرد، شیراز، خسو (ناحیه‌ای در جنوب شهر داراب) و گرمسیرات فارس ذکر شده است. شهر جویم از اوائل دورۀ قاجار حاکم‌نشین بلوک جویم و بیدشهر بوده است. در سال ۱۳۱۶ش، به همراه بیدشهر و خنج یکی از بخشهای تابعۀ شهرستان جهرم در استان جنوب بود. در 1323ش، بخش و دهستانی از توابع شهرستان لارستان از استان هفتم (فارس) شد. در اسفند 1364، دهستان جویم در شهرستان لار تشکیل گردید و در 1365ش به بخش جویم تبدیل شد. در نهایت این بخش در اوائل سال 1401ش با جدا شدن از لارستان، به شهرستان ارتقاء یافت. شهرستان جویم متشکل است از 2 بخش، 4 دهستان (با حدود 30 روستا) و یک شهر: بخش مرکزی (مشتمل بر دهستان‌های جویم و چغان[۱]، به مرکزیت شهر جویم)، و بخش هرم[۲] (مشتمل بر دهستان‌های کاریان و هرم، به مرکزیت روستای بلغان[۳]). از آنجا که این شهرستان پس از سرشماری سراسری سال 1395ش ایجاد شده، اطلاع دقیقی از جمعیت آن نیست؛ اما مطابق با جمعیت بخش جویم در سرشماری همان سال، جمعیت این شهرستان 25,081نفر بوده است. طبق اطلاعات مرکز آمار ایران، حدود 32درصد این مقدار ساکن شهر جویم و حدود 68درصد روستانشین و عشایرند. شهرستان جویم در شرق با شهرستان زرین‌دشت، در جنوب با شهرستان لارستان، در جنوب غربی با شهرستان اوز، در غرب با شهرستان خنج، و در شمال با دو شهرستان قیر و کارزین و جهرم محدود شده است.
شهرستان جویم با حدود 1,875کیلومترمربع مساحت و 850متر ارتفاع از سطح دریا (در مرکز شهرستان)، دارای اقلیم گرم و خشک است. رشته‌کوه زاگرس جنوبی در شمال و شمال غربی شهرستان امتداد دارد و کوهستان سیاه‌زنگی (بلندترین قله حدود 2,057متر) در دهستان هرم، از جمله کوه‌های آن است. بزرگ‌ترین دریاچۀ فصلی استان (موسوم به دریاچۀ هرم) در این شهرستان واقع است. آب اراضی کشاورزی جویم از طریق چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق، چشمه‌ها و بیش از ۳5 رشته قنات تأمین می‌شود. بیشتر مردم این شهرستان به کشاورزی و دامداری اشتغال دارند و علاوه بر آن به عنوان کارگر فصلی در کشورهای حاشیۀ خلیج فارس فعالیت می‌کنند. مهم‌ترین محصولات کشاورزی و باغی جویم مرکبات، گندم، جو، پنبه، کنجد، خرما و تره‌بار است. مردم شهرستان جویم به زبان فارسی (گویش لارستانی) سخن می‌گویند و ترکیبی از اکثریت شیعۀ دوازده‌امامی و اقلیت سنی شافعی هستند. علاوه بر فارس‌زبان‌ها در تعداد معدودی از روستاهای شهرستان، عرب‌های مهاجر و همچنین ترک‌های قشقاییِ یکجانشین‌شده سکونت دارند.
در سرتاسر شهرستان جویم آثار تاریخیِ مربوط به دوره‌های پیش از اسلام تا دورۀ معاصر دیده می‌شود که شمار زیادی از آنها در زمرۀ آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌اند؛ از آن جمله‌اند: قلعۀ کریمی، در حدود سه کیلومتری شهر جویم (مربوط به پیش از اسلام)؛ قلعۀ بل، در یک کیلومتری شرق قلعۀ کریمی (مربوط به دورۀ ساسانیان)؛ مجموعه‌ای از آثار باستانی در روستای رحمت‌آباد، در 19کیلومتری شمال غربی شهر جویم، مشتمل بر تخت کیقباد و عمارت منسوب به او، تخت کیخسرو و عمارت منسوب به او (مربوط به پیش از اسلام)؛ قلعۀ نقاره‌خانه، در روستای حسن‌آباد جویم، در 21کیلومتری جنوب شهر جویم (مربوط به پیش از اسلام)؛ کاروانسرای شاه‌عباسی و برکه‌ای متعلق به 1036ق و حمامی متعلق به اواخر دورۀ قاجار در روستای حسن‌آباد؛ گنبدخانۀ سیدمرتضی، در روستای هرم، در 65کیلومتری جنوب غربی جویم (مربوط به دورۀ سلجوقیان)؛ آتشکدۀ آذرفرنبغ یا آتشکدۀ کاریان در دهستان هرم (مربوط به پیش از اسلام)؛ آب‌انبار و حمام قطب‌آباد، در جنوب شرقی شهر جویم (مربوط به دورۀ صفویه)؛ کاروانسرای شترخانۀ جویم، در شهر جویم (مربوط به دورۀ زندیه)؛ مسجد جامع شهر جویم (مربوط به دورۀ ایلخانان تا دورۀ صفویه).