احسایی، شیخ احمد (احسا ۱۱۶۶ـ مدینه ۱۲۴۱ق)

اَحسایی، شیخ احمد (احسا ۱۱۶۶ـ مدینه ۱۲۴۱ق)

شیخ احمد احسایی
زادروز	احسا ۱۱۶۶ق
درگذشت	مدینه ۱۲۴۱ق
ملیت	عربستانی
شغل و تخصص اصلی	حکیم
شغل و تخصص های دیگر	محدث، فقیه و موسس فرقه شیخیه
آثار	جوامع‌الکَلِم؛ شرح عرشیه؛ شرح المشاعر ملاصدرا که آکنده از انتقاد‌های وی بر اوست؛ شرح الزیارة الجامعة الکبیرة
گروه مقاله	فلسفه، منطق و کلام

محدّث، فقیه، حکیم و مؤسس شیخیه. وی برای کسب علوم ادبی به قرَین نزدیک زادگاهش و سپس جهت تکمیل علوم دینی به احساء رفت، و مقارن با آشوب‌های ناشی از حملۀ عبدالعزیز سعودی، در ۱۱۸۶ق به نیت کسب دانش به عتبات عراق رفت و در محضر وحید بهبهانی و سید مهدی بحر‌العلوم به دانش‌اندوزی اشتغال ورزید، تا بدان‌جا که افزون بر استادانش، از دانشمندانی همچون شیخ جعفر کبیر کاشف الغطاء و سید علی طباطبایی (صاحب ریاض المسائل)، کسب اجازه کرد. در همین ایام بر کرسی درس نشست و از محضر او میرزا حسن گوهر و سید کاظم رشتی استفاده کردند. در حدود ۱۲۲۱ق جهت زیارت امام رضا (ع) وارد ایران شد، و در شهرهای یزد، مشهد، تهران، قزوین، اصفهان، کرمانشاه به تناوب اقامت کرد. فتحعلی شاه قاجار نیز وی را به تهران دعوت کرد و استقبال گرمی از وی به عمل آورد و حقوق مستمری برایش تعیین و هدایایی به او تقدیم کرد. در حدود ۱۲۳۰ق به دنبال اقامتی نُه‌ساله در ایران به عتبات بازگشت و بالاخره در سفر به مکه در دو منزلی مدینه درگذشت و در قبرستان بقیع مدفون شد. با آن‌که مقام مذهبی شیخ احمد احسایی، که در طول عمر خود با زهد و ریاضت‌های شرعی زیست، همواره مورد ستایش هم‌عصران وی و تاریخ بوده، اما دانشمندانی چون ملا محمدتقی بَرَغانی، ملا علی نوری و ملا هادی سبزواری بر وی خرده‌گیری‌هایی نیز کرده‌اند. حتی ملا محمدتقی بَرَغانی به دنبال جلسۀ مناظره‌ای که در قزوین ترتیب داد وی را تکفیر کرد. احسایی سعی داشت که از راه باطن شریعت و وصول به نورانیت ائمۀ اطهار (ع) به درک حقایق نایل آید، از این‌رو حکم به تعطیل عقل و حتی عرفان، در مقابل ائمه (ع) می‌کرد؛ لذا در نظر وی افرادی چون ابن عربی و ملاصدرا از جایگاه استواری برخوردار نیستند. همین نگرش، دستمایۀ انتقادهای اصولی، همچون خلط اطوار توحید و ولایت، و سوء برداشت در تفسیر برخی احادیث، بر وی شد. از شیخ احمد احسایی بیش از ۱۰۰ اثر گزارش شده که بیشتر آن‌ها به چاپ رسیده است. از آثارش: جوامع‌الکَلِم دربردارندۀ ۹۲ رساله از وی؛ شرح عرشیه؛ شرح المشاعر ملاصدرا که آکنده از انتقاد‌های وی بر اوست؛ شرح الزیارة الجامعة الکبیرة که بزرگ‌ترین اثر اوست. نیز ← شیخیه