فامنین، شهرستان

از ویکیجو | دانشنامه آزاد پارسی
فامنین، شهرستان
کشور پرونده:Flag of Iran.svg ایران
استان همدان
بخش مرکزی، و پیشخور
جمعیت 39,353نفر (1395ش)
موقعیت نواحی غربی ایران، در شرق شمالی استان همدان
نوع اقلیم معتدل و نیمه‌خشک
ارتفاع از سطح دریا 1,640متر (مرکز شهرستان)
تولیدات و صنایع مهم انواع غلات و حبوبات (خاصه گندم)، گیاهان علوفه‌ای، انگور، گردو، بادام، پسته، چغندرقند، سیب‌زمینی، دانه‌های روغنی، ذرت دانه‌ای (مصرف خوراکی) و علوفه‌ای، صیفی‌جات و میوه‌های جالیزی
برخی بناهای مهم پل جهان‌آباد
نام لاتین Famenin
شهر ها و آبادی های مهم شهر فامنین

فامنین، شهرستان (County) Famenin

نقشۀ تقسیمات شهرستان براساس دهستان‌ها؛ شهر فامنین به صورت نقطۀ زرد بر روی نقشه ترسیم شده‌ است.

واقع در نواحی غربی ایران، در شرق شمالی استان همدان، به مرکزیت اداری شهر فامنین. در تابستان سال 1388ش، بنابر جلسۀ مورخ 3 خرداد 1388شِ هیأت دولت، ضمن تغییر و اصلاحاتی در بخش فامنین و الحاق روستاهایی از بخش مرکزی شهرستان کبودرآهنگ و بخش شراءِ شهرستان همدان به آن و انتزاع آن از شهرستان همدان، ایجاد شده است. فامنین طی تاریخ بخشی از مناطق تاریخی درگزین و همدان بوده. تاریخ سکونت جوامع انسانی و روستانشینی در این منطقه به دورۀ مادها می‌رسد. این منطقه به دلیل واقع بودن بین چند شهر یا ایالت کهن (همدان، قزوین، زنجان و سلطانیه) از دیرباز دارای اهمیت بوده است. در سده‌های ابتدایی اسلامی فامنین بخشی از ناحیۀ تاریخی أعلَم (اَلَمْر) بود که گسترۀ شهرستان‌ها و مناطق کنونیِ فامنین، درگزین، دشت رزن و بخش‌هایی از خرقان و ساوه را در بر می‌گرفت. این ناحیه در دورۀ سلجوقیان و از زمان وزارت ابوالقاسم درگزینی مورد توجه خاص قرار گرفت. در دورۀ ایلخانان به دلیل واقع بودن این منطقه در مسیر سلطانیه، همچنان اهمیت آن (اگرچه نه چون دورۀ سلاجقه) پابرجا بود. پس از آن تا دورۀ معاصر، ناحیۀ اعلم مشتمل بر شماری رستاق (دهستان) می‌شد که حاکم‌نشین آن شهر/قصبۀ درگزین بوده است. به این ترتیب، دورۀ اوج آبادانی این منطقه به 100-200سال، طی حکومت سلجوقیان عراق تا اواخر دورۀ ایلخانان محدود می‌شود. در تمام این دوره‌ها فامنین از توابع منطقۀ اعلم و قصبۀ درگزین بوده است. قصبۀ فامنین در زمان صفویه دارای بازار بود. در اواخر دهۀ 1320ش حسینعلی رزم‌آرا در جلد پنجم فرهنگ جغرافیایی ایران فامنین را قصبه‌ای از دهستان درجزین بخش رزن شهرستان همدان دانسته است. با ارتقاء بخش رزن به شهرستان در سال 1372ش، دهستان فامنین نیز به بخش ارتقاء یافت. فامنین در منابع کهن به شکل‌های فامتین و فامسین نیز آمده و دربارۀ ریشه و وجه تسمیۀ آن اطلاع درستی در دست نیست.

شهرستان فامنین متشکل است از 2 بخش، 4 دهستان (با بیش از 60 روستای مسکونی) و 1 شهر: بخش مرکزی (مشتمل بر دهستان‌های خرمدشت و مفتح، به مرکزیت شهر فامنین)، و بخش پیشخور (مشتمل بر دهستان‌های پیشخور و زردشت، به مرکزیت روستای تجرک[۱]). براساس سرشماری سراسری سال 1395ش، جمعیت این شهرستان 39,353نفر بوده که از این مقدار حدود 36درصد ساکن شهر فامنین و باقی روستانشین بوده‌اند. شهرستان فامنین در شمال با شهرستان درگزین و رزن، در غرب با شهرستان کبودرآهنگ، در جنوب غربی با شهرستان همدان، در جنوب شرقی با شهرستان کمیجان (استان مرکزی)، و در شرق با شهرستان ساوه (استان مرکزی) محدود شده است.

شهرستان فامنین با حدود 1,287کيلومترمربع وسعت و ارتفاع 1,640متر (در مرکز آن)، در دشت فامنین-رزن واقع شده و دارای آب‌وهوای معتدل و نیمه‌خشک است. این دشت در شمال به كوه‌های خرقان و در جنوب به كوه‌های قوزی قشلاق محدود شده است. شغل بیشتر مردم این شهرستان باغداری و کشاورزی و دامداری، و مهم‌ترین تولیدات آنها انواع غلات و حبوبات (خاصه گندم)، گیاهان علوفه‌ای، انگور، گردو، بادام، پسته، چغندرقند، سیب‌زمینی، دانه‌های روغنی، ذرت دانه‌ای (مصرف خوراکی) و علوفه‌ای، صیفی‌جات و میوه‌های جالیزی است. همچنین این شهرستان دارای ۶۰ واحد دامداری صنعتی است که در آنها مجموعاً حدود 8هزار دام سنگین و 80هزار دام سبک پرورش می‌دهند (آمار سال 1402ش). مهم‌ترین جریان سطحی فامنین رود قره‌چای است که چند رود فصلی (چون قوری‌چای و کاهوچای) در سطح شهرستان به آن می‌پیوندد و به کمک ده‌ها قنات، منابع اصلی آب کشاورزی فامنین را تأمین می‌کنند. مردم فامنین به زبان ترکی آذربایجانی سخن می‌گویند و شیعۀ دوازده‌امامی‌اند. از جمله صنایع شهرستان واحدهای تولید ابزارآلات کشاورزی، قطعات خودرو، مبل، کابینت و در و پنجره‌سازی است. در میان روستانشینان فامنین قالی‌بافی و گلیم‌بافی نیز رونق دارد.

تعداد کل آثار تاريخی شناسايی شده در شهرستان فامنين 92 اثر است که از آنها 36 اثر در فهرست آثار ملی ايران به ثبت رسيده است. از آن جمله‌اند: پل جهان‌آباد متعلق به دورۀ صفويه، در دهستان خرمدشت، جنوب غربی روستای جهان‌آباد؛ امامزادۀ روستای ازناو متعلق به دورۀ سلجوقيان، در دهستان پيشخور؛ مسجد روستای خوش‌آباد، متعلق به دورۀ قاجار، در دهستان خرمدشت.


  1. Tajarak