ژاپن

ژاپن (Japan)

ژاپُن

موقعیت. کشور پادشاهی ژاپن در آسیای شرقی و در آب‌های غربی اقیانوس آرام جای دارد. از جنوب غربی به دریای چین شرق، از غرب به دریای ژاپن، از شمال به تنگۀ سویا، از شمال شرقی به تنگۀ نِمورو، و از شرق و جنوب به اقیانوس آرام محدود شده است. مساحت این کشور ۳۷۷,۸۲۰ کیلومتر مربع است و شهر توکیو پایتخت آن است.

سیمای طبیعی. مجمع‌الجزایر ژاپن از حدود ۳هزار جزیره و جزیرک تشکیل شده است و چهار جزیرۀ اصلی هوکایدو، هونشو، شیکوکو، و کیوشو ۹۵ درصد از سرزمین ژاپن را به خود اختصاص داده‌اند. هوکایدو، شمالی‌ترین جزیره، با تنگۀ باریک تسوگارو در جنوب از جزیرۀ هونشو جدا می‌شود و رشته‌کوه‌های کیتامی و هیداکا مهم‌ترین ارتفاعات آن و کوه آساهی داکِه با ۲,۲۹۰ متر ارتفاع، بلندترین نقطۀ آن به‌شمار می‌آید. رود ایشیکاری با درازای ۳۶۰ کیلومتر، دومین رود ژاپن و مهم‌ترین رودخانۀ آن است. جزیرۀ هونشو در جنوب جزیرۀ هوکایدو قرار دارد و بزرگ‌ترین و پرجمعیت‌ترین بخش کشور ژاپن محسوب می‌شود. دنبالۀ رشته‌کوه‌های جزیرۀ هوکایدو، با نام کوه‌های کیتاکامی، بخش شمالی آن را فراگرفته است و کوه‌های معروف به آلپ‌های ژاپن در نواحی مرکزی آن جا گرفته‌اند و فلات مرتفعی را تشکیل داده‌اند که آتشفشان فوجی‌یاما، بلندترین نقطۀ ژاپن، با ارتفاع ۳,۷۷۶ متر در حاشیۀ جنوبی آن جا دارد. رشته‌کوه‌های چوگوکو دنبالۀ غربی این جزیره را تشکیل می‌دهند و دریاچۀ بیوا، بزرگ‌ترین دریاچۀ این کشور، در غرب آلپ‌های ژاپن واقع است. رودخانۀ شینانو طویل‌ترین رود ژاپن، با درازای ۳۶۰ کیلومتر در همین جزیره جریان دارد. کیوشو غربی‌ترین جزیرۀ اصلی ژاپن است که با تنگه باریک شیمونوسکی، با عرض حدود ۴۰۰ متر، از جزیرۀ بزرگ هونشو جدا شده و تنگۀ بونگو، در شرق، آن را از جزیرۀ شیکوکو جدا کرده است. بلندی کوه‌های کیوشو به بیش از ۱,۵۰۰ متر می‌رسد و آتشفشان آسو با ارتفاع ۱,۵۹۲ متر مرتفع‌ترین نقطۀ آن است. شیکوکو، کوچک‌ترین جزیره از جزایر چهارگانۀ ژاپن، در جنوب جزیرۀ هونشو و در شرق جزیرۀ کیوشو واقع است و به‌وسیلۀ دریای درون‌بومیِ سِتو نوئوچی (سِتو نایکای) و تنگۀ کی‌ئی از جزیرۀ هونشو و به وسیلۀ تنگۀ بونگو از جزیرۀ کیوشو جدا می‌شود. کوه‌های شیکوکو بدنۀ اصلی این جزیره را تشکیل داده‌اند و کوه ایشیزوچینو، با ارتفاع ۱,۹۸۱ متر، مرتفع‌ترین نقطۀ آن است. علاوه بر جزایر چهارگانۀ بالا، جزیره‌هایی که در دریای درون‌بومی ستونوئوچی قرار دارند و رشته جزایر ریوکیو واقع در جنوب جزیرۀ کیوشو و نیز جزایر بونین (۱,۰۰۰کیلومتری جنوب توکیو) و همچنین سه جزیرۀ آتشفشانی ایوو جیما، کیتا ایوو، و مینامی ایوو، که در جنوب جزایر بونین واقع‌اند، بخش‌هایی از خاک ژاپن محسوب می‌شوند. ژاپن از نظر اداری به ۹ استان و ۴۷ بخش تقسیم می‌شود و شهرهای مهم آن عبارت‌اند از توکیو، یوکوهاما، اوزاکا، ناگویا، ساپورو، کوبه، کیوتو، فوکوئوکا، کاوازاکی، هیروشیما، کیتاکیوشو، و سِندای. اقلیم ژاپن مونسونی (موسمی) است. بادهای زمستانی که از سوی سیبری می‌وزند، هوای بسیار سردی را به همراه می‌آورند و دمای آن را تا زیر صفر کاهش می‌دهند و موجب ریزش برف سنگین در نواحی غربی می‌شوند. کرانه‌های جنوب شرقی تحت تأثیر جریان‌های دریایی، گرم‌تر از دیگر نواحی‌اند و دمای زمستانی آن از نواحی شمالی بیشتر است و حتی امکان زراعت در جزیرۀ کیوشو را در زمستان فراهم می‌آورد. اواخر اسفند، هنگامی‌که هوای قارۀ آسیا رو به گرم‌‌شدن می‌رود، جهت باد تغییر می‌کند و بارندگی‌های شدید ماه‌های خرداد و تیر را موجب می‌شود و تابستان‌های خیلی گرم و شرجی را به همراه می‌آورد. در پایان مرداد و اوایل شهریور جهت باد دوباره تغییر می‌کند و وقوع طوفان‌های شدید و ویرانگر و بارندگی‌های سیل‌آسا را موجب می‌شود. حدود دوسوم از این کشور پوشیده از جنگل است. نواحی شمالی توکیو را جنگل‌های بامبو فراگرفته و شکوفه‌های درخت‌های گیلاس خودرو، که در سراسر کشور به وفور یافت می‌شوند، مناظر زیبا و دل‌انگیزی ایجاد می‌کنند. نواحی دوردست جنوب از جنگل‌های نیمه‌گرمسیری پوشیده‌اند و جزایر جنوب غربی را درختان سرو دربرگرفته است. کوهستان‌های پوشیده از جنگل ژاپن، انواع جانوران را در خود جای داده‌اند و خرس، راکون، خرگوش، آهو، گوزن، میمون، مار، لاک‌پشت، بزمجه، سمندرهای بزرگ، که طولشان گاه به ۱.۵ متر می‌رسد، و انواع پرنده و آبزیان درون‌بومی و ساحلی، حیات وحش آن را تشکیل می‌دهند.

اقتصاد. ژاپن ازجمله قدرت‌های بزرگ اقتصادی جهان است و پیشرفت‌های آن به‌ویژه بعد از جنگ جهانی دوم در همۀ زمینه‌ها به‌ویژه کشاورزی و صنعت درخور توجه است. در این کشور به‌سبب به‌کارگیری روش‌های مکانیزه، نیروی کار اندکی به کشاورزی مشغول‌اند و حدود یک‌هشتم از مساحت ژاپن به زیر کشت رفته است. کشتزارهای وسیع این کشور بیشتر در جزیرۀ هوکایدو قرار دارند و کشتزارهای پله‌کانی، خاص نواحی کوهستانی است. تابستان‌های گرم و مرطوب ژاپن، کشت برنج را در سراسر آن امکان‌پذیر کرده و به‌کارگیری روش‌های مکانیزه بر وسعت شالیزارها تا ۲میلیون هکتار افزوده است. دامداری و فرآورده‌های دامی بعد از کشاورزی جایگاه دوم را به خود اختصاص داده و صید ماهی به‌ویژه از آب‌های ژرف اهمیت زیادی دارد و میزان صید را حدود ۵.۵میلیون تن در سال نشان می‌دهد. جنگل‌داری و محصولات جنگلی نیز یکی دیگر از اقلام درآمدزای ژاپن است و حجم چوب و الوار آن به ۱۹میلیون متر مکعب می‌رسد. ژاپن از نظر منابع معدنی فقیر است و زغال، روی، سرب، مس، آهن، نقره، طلا و نمک، در حجم محدود، از منابع عمدۀ آن محسوب می‌شوند. با وجود محدودیت در زمینۀ مواد معدنی به‌ویژه سوخت، این کشور از نظر صنعتی در ردیف نخست جهان قرار دارد و وسایل الکترونیکی، ساعت، دوربین‌های عکاسی و فیلم‌برداری، رایانه، مواد شیمیایی، ماشین‌آلات، خودرو، آهن و فولاد، کاغذ، الیاف مصنوعی، منسوجات و پوشاک، کشتی، هواپیما، لکوموتیو و واگن، وسایل خانگی، ابزارهای دقیق ازجمله فرآورده‌های صنعتی آن به‌شمار می‌آیند. نیروی الکتریسیتۀ ژاپن عمدتاً از راه نیروگاه‌های حرارتی و هسته‌ای و برقابی تأمین می‌شود و تولید آن ۱,۱۵۰,۰۰۰ کیلووات ساعت است. ژاپن در زمینۀ بانکداری و تجارت نیز موقعیت ممتازی دارد. اگرچه درآمد آن از راه گردشگری قابل توجه است، ولی هزینۀ گردشگران ژاپنی در خارج از کشور بیشتر درآمد گردشگری آن است.

حکومت و سیاست. حکومت ژاپن مشروطۀ سلطنتی با دو نهاد قانون‌گذاری است. آکی‌هیتو، امپراتور ژاپن ( ـ۱۹۳۳م) در ۱۹۸۹م به جای پدرش، هیروهیتو، به پادشاهی ژاپن رسیده است. مجلس نمایندگان ژاپن ۵۰۰ نماینده دارد که برای دوره‌های چهارساله انتخاب می‌شوند و ۲۵۲ عضو مجلس مشاوران آن نیز هر شش سال یک‌بار برگزیده می‌شوند و رهبر حزب حائز اکثریت مقام اجرایی نخست‌وزیری را برعهده دارد.

مردم و تاریخ. جمعیت ژاپن ۱۲۷,۹۵۰,۰۰۰ نفر است (۲۰۱۱م) و تراکم نسبی آن به ۳۳۸.۶ نفر در کیلومتر مربع می‌رسد. روند افزایش جمعیت این کشور ۰.۱ درصد است و ژاپنی‌ها 2.99 درصد از جمعیت آن را تشکیل می‌دهند. ۹۳ درصد از مردم ژاپن از آیین شینتو پیروی می‌کنند و ۷۸.۶ درصدشان در شهرها به‌سر می‌برند و زبان رسمی آنان ژاپنی است. میانگین امید به زندگی در ژاپن ۸۱ سال است و ۹۹ درصد از بزرگسالان آن باسوادند. افسانه‌های ژاپنی تاریخ این کشور را به ۶۶۰پ‌م می‌رسانند و تاریخ مستند آن قرن ۵م را نشان می‌دهد. ژاپنی‌ها به‌سبب تماس نزدیک با چین فرهنگ این سرزمین را اقتباس کردند و الفبای چینی را برای نوشتن اسناد و مدارک به‌کار گرفتند. آیین بودا در ۵۵۲م در ژاپن گسترش یافت و آیین‌ها و فرهنگ چینی به مرور با خلق و خوی ژاپنی هماهنگ شد. امپراتور کامو در ۷۸۱م در این سرزمین به قدرت رسید. او پایتخت خود را از شهر نارا به کیوتو انتقال داد، و سلطنت را در خاندان فوجیوارا موروثی کرد. در روزگار سلطنت این خاندان مردم ژاپن پیرامون دو دستۀ اشراف و مذهبیون گرد آمدند و طبقۀ اشراف، ساموراییها را به منزلۀ نیروی مسلح خود استخدام کردند. در ۱۱۹۲م شوگون (ژنرال) میناموتو یوریتومو نخستین حکومت شوگونی (نظامی) ژاپن را تأسیس کرد که تا ۱۸۶۷م دوام آورد. پرتغالی‌ها در ۱۵۴۲م به ژاپن وارد شدند و به ترویج آیین مسیح پرداختند که واکنش تند بودایی‌ها از تبلیغ آنان جلوگیری کرد. خاندان شوگونی توکوگاوا در قرن ۱۷م بر سراسر ژاپن استیلا یافتند و شهر توکیو را به پایتختی برگزیدند. آنان ارتباط خود را با بیگانگان قطع کردند و انزوا پیشه ساختند. ناوگان امریکایی دریاسالار متیو پری در ۱۸۵۳م در خلیج توکیو لنگر انداخت و دولت شوگونی را وادار کرد که به خواسته‌های امریکا تن در دهد و با آن دولت روابط سیاسی و بازرگانی برقرار کند. آخرین شوگون در ۱۸۶۷م به ناچار از حکومت کناره‌گیری کرد و امپراتور موتسوهیتو در ۱۸۶۸م زمام امور کشور را در دست گرفت. در روزگار سلطنت او ژاپن به‌سرعت راه ترقی پیمود و به کشوری صنعتی مبدل شد. با تدوین قانون اساسی ۱۸۸۹م حکومت مشروطۀ سلطنتی با دو مجلس قانون‌گذاری برای ادارۀ این کشور انتخاب و جنبۀ خدایی امپراتور نیز حفظ شد. ژاپن در جنگ ۱۸۹۵م کره را تصرف کرد و در ۱۹۰۵م نیروی دریایی روسیه را درهم شکست. این کشور در جنگ جهانی اول با متفقین هم‌پیمان شد و در پایان جنگ سرپرستی بخشی از مستعمرات آلمان در اقیانوس آرام را به‌دست آورد. نظامیان ژاپن که رفته‌رفته قدرت را در دست گرفته بودند، در ۱۹۳۱ خودسرانه منچوری را اشغال کردند و در ۱۹۴۰ دولت ژاپن را وادار ساختند که به هندوچین حمله کند و با آلمان، که در اروپا سرگرم جنگ بود، همکاری نماید. به دنبال حملۀ این کشور به پایگاه دریایی امریکا در پرل هاربر، امریکا عملاً به جنگ با ژاپن کشیده شد و پس از نبردی سخت و خونبار و بمباران اتمی شهرهای هیروشیما و ناکازاکی ژاپن در ۱۹۴۵م به زانو درآمد و امپراتور هیروهیتو با قبول شکست کشورش، فرمان تدوین قانون اساسی تمام دموکراتیک ژاپن را صادر کرد. امریکا و دیگر متفقین در ۱۹۵۱م نیروهای خود را از ژاپن خارج کردند، ولی اتحاد جماهیر شوروی که جزایر کوریل و ساخالین را اشغال کرده بود، تاکنون از تخلیۀ آن‌ها خودداری کرده است. ژاپن در ۱۹۶۰م به‌سرعت روبه صنعتی‌شدن گذارد و در چهار دهۀ اخیر به سومین قدرت اقتصادی و صنعتی جهان مبدل شد.