سرخه، شهرستان
سرخه، شهرستان (County) Sorkheh
| سرخه، شهرستان | |
|---|---|
| کشور | پرونده:Flag of Iran.svg ایران |
| استان | سمنان |
| بخش | مرکزی، و هفدر |
| جمعیت | 15,523نفر (1395ش) |
| موقعیت | مناطق شمالی ایران، نیمۀ غربی استان سمنان، حد فاصل استان‌های تهران و اصفهان |
| نوع اقلیم | در شمال معتدل و نیمه‌خشک و در مناطق مرکزی تا جنوب گرم و خشک |
| ارتفاع از سطح دریا | ۱,100متر |
| تولیدات و صنایع مهم | تولید مصالح ساختمانی (گچ و آجر و قیر)؛ صیفی‌جات و میوه‌های جالیزی، غلات، انار، پنبه، زیتون و پسته |
| برخی بناهای مهم | کاروانسرای لاسگرد؛ خانۀ حاج حشمت اللشکر؛ مسجدجامع و مسجد چهل‌ستون؛ آرامگاه شیخ محمود مزدقانی؛ آرامگاه شیخ علاءالدوله سمنانی |
| نام لاتین | Sorkheh |
| شهر ها و آبادی های مهم | شهر سرخه |
واقع در مناطق شمالی ایران، نیمۀ غربی استان سمنان، حد فاصل استان‌های تهران و اصفهان، با مرکزیت اداری شهر سرخه. در نیمۀ دوم سال 1375ش، بخش سرخه به مرکزیت شهر سرخه از ترکیب دهستانهای هفدر[۱] و لاسگرد[۲] در تابعیت شهرستان سمنان ایجاد گردید. در اواخر سال 1391ش، بنابر مصوبۀ هیأت دولت در جلسۀ 9 مهر 1391ش، ضمن تغییرات و اصلاحات داخلی، با انتزاع بخش سرخه از شهرستان سمنان و ارتقاء آن به شهرستان، شهرستان سرخه تشکیل شد. ابن رسته، در فرهنگ جغرافیایی خود به نام الاعلاق النفیسه (مربوط به اواخر سدۀ 3ق) از آبادی سُره (سرخه) در کنار شهر سمنان نام برده است. به نظر می‌رسد که وجه تسمیۀ سرخه وجود کوه‌های سرخِ پیرامون این شهر باشد.
شهرستان کنونی سرخه متشکل است از 2 بخش، 4 دهستان و 1 شهر: بخش مرکزی (مشتمل بر دهستانهای لاسگرد و امامزاده عبدالله، به مرکزیت شهر سرخه)، و بخش هفدر (مشتمل بر دهستانهای هفدر و مؤمن‌آباد، به مرکزیت روستای مؤمن‌آباد). براساس سرشماری سراسری سال 1395ش، جمعیت سرخه 15,523نفر بوده، که از این مقدار بیشتر از 64درصد ساکن شهر سرخه و حدود 36درصد روستانشین بوده‌اند. شهرستان سرخه در شرق با شهرستان سمنان، در جنوب با استان اصفهان، در غرب با شهرستان آرادان، در شمال با استان تهران، و در شمال شرقی با شهرستان مهدی‌شهر محدود شده است.
شهرستان سرخه با مساحت حدود ۹,۲۲۲کیلومترمربع و متوسط ارتفاع 1,100متر از سطح دریا، به دلیل واقع شدن بین ارتفاعات البرز در شمال و کویر لوت در جنوب دارای دو نوع اقلیم متفاوت است: در شمال معتدل و نیمه‌خشک و در مناطق مرکزی تا جنوب گرم و خشک. مردم این شهرستان شیعۀ دوازده‌امامی‌اند و به گویش سرخه‌ای (از زیرمجموعه‌های زبان کومشی، از شاخه‌های زبان‌های ایرانی شمال غربی)، سخن می‌گویند. اقتصاد این شهرستان به ترتیب برپایۀ مشاغل مربوط به صنعت و معدن، کشاورزی و دامداری، و صنایع دستی می‌چرخد. شهرستان سرخه رتبۀ اول پرورش طیور را در استان دارد. در سطح شهرستان چندین منطقه و شهرک صنعتی فعالیت دارد که عمدتاً مختص تولید مصالح ساختمانی (گچ و آجر و قیر) و همچنین نمک و سولفات سدیم[۳] هستند. تولید مصنوعات دستی چون قالی، گلیم، جاجیم، پارچه، خورجین و همچنین سفال‌گری و منبت‌کاری در میان اهالی شهرستان و خاصه روستانشینان رونق دارد. بیش از 40درصد معادن استان سمنان در شهرستان سرخه قرار دارد که شامل حدود 40 واحد معدنی فعال (عمدتاً گچ، نمک، سولفات سدیم، سیلیس، زئوليت و بنتونيت[۴]) با بیش از 9هزار میلیون تن استخراج سالیانه از این معادن می‌شود. مهم‌ترین تولیدات زراعی و باغی سرخه صیفی‌جات و میوه‌های جالیزی، غلات، انار، پنبه، زیتون و پسته است.
برخی از آثار تاریخی شهرستان سرخه که در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده‌اند: کاروانسرای لاسگرد از آثار دورۀ صفوی، خانۀ حاج حشمت اللشکر در شهر سرخه از آثار دورۀ قاجار، آب‌انبار و حمام بیرون دژ در محلۀ بیرون دژ و در کنار مصلای شهر سرخه از آثار دورۀ قاجار، مسجدجامع و مسجد چهل‌ستون در شهر سرخه مربوط به دوره‌های صفویه و زندیه، آرامگاه شیخ محمود مزدقانی در روستای مؤمن‌آباد از آثار دورۀ ایلخانان، آرامگاه شیخ علاءالدوله سمنانی در روستای صوفی‌آباد (دهستان لاسگرد) از آثار دورۀ ایلخانان، و بقعۀ امامزاده چهار تنِ روستای ایچ[۵] (دهستان لاسجرد) از آثار دورۀ قاجار.