آلکالوئید

آلکالوئید (alkaloid)
بخشی از برخی مواد فعال فیزیولوژیک و در مواردی سمی‌. در برخی از گیاهان یافت می‌شوند. این مواد معمولاً بازهایی آلی و حاوی نیتروژن‌اند. با اسیدها نمک تشکیل می‌دهند و هرگاه قابل انحلال باشند، محلولشان قلیایی است. گردآوری این مواد در این گروه بر مبنای علمی نبوده و عرفی است. مورفین، کوکائین، کینین، کافئین، استریکنین، نیکوتین، و آتروپین از جملۀ این موادند. در ۱۹۹۲، مادۀ شیمیایی اپی‌باتیدین از پوست قورباغه‌ای در اکوادور استخراج شد که در دستۀ کاملاً جدیدی از آلکالوئیدها قرار گرفت. این ماده ترکیب آلی کلرداری است که به ندرت در جانوران یافت می‌شود و مُسکنی بسیار قوی، با تأثیر ۲۰۰ برابر مورفین است. اولین مرحلۀ تهیۀ آلکالوئیدها تیغ‌زدن گیاهان است. جرمِ به دست‌آمده را در آب اسیدی‌شده، در خم مخروطی‌شکلی می‌خیسانند. مایع را با لایۀ تنزیب جدا می‌کنند و چنانچه آلکالوئید فرار باشد، بعد از قلیایی‌‌کردن مخلوط مایع با بخار آب، آن را جدا می‌کنند. هرگاه آلکالوئید نامحلول باشد، با صاف‌کردن به دست می‌آید و ممکن است بعداً آن را با تبلور خالص کنند. آلکالوئیدهای تریاک عبارت‌اند از مورفین، کدئین، و پاپاورین. مورفین به منزلۀ مسکن درد بسیار مشهور است و کدئین را برای درمان سرفه‌ به کار می‌برند. پاپاورین، برخلاف آن دو، اعتیادآور نیست. این ماده برطرف‌کنندۀ گرفتگی‌های عضلانی و تنگی عروق است. آلکالوئیدهای تروپان در وجوه‌ ساختاری معینی مشترک‌اند. نمونه‌های آن عبارت‌اند از آتروپین که پادزهر برخی از گازهای اعصاب است و کوکائین که اولین بی‌حس‌کنندۀ‌ موضعی در پزشکی بوده است. یکی آلکالوئیدهای پوست درخت سینکونا کینین است. کینین داروی مالاریاست که در گذشته مرض بسیار شایعی در دنیا بود. این دارو از درخت سینکونا به دست می‌آید که در شیب‌های شرقی کوه‌های آند می‌روید. آلکالوئیدهای رووولفیا، حاصل از ریشۀ بوته‌ای در هندوستان، حاوی رسرپین است که به منزلۀ آرام‌بخش و خواب‌آور مصرف گسترده‌ای دارد. تعداد آلکالوئیدهای استرول زیاد است. سولانین نمونه‌ای از آن‌ها و گلوکزیدی است که در جوانه‌های سیب‌زمینی یافت می‌شود.
 

 

---