فامنین، شهرستان

فامنین، شهرستان (County) Famenin

واقع در نواحی غربی ایران، در شرق شمالی استان همدان، به مرکزیت اداری شهر فامنین. در تابستان سال 1388ش، بنابر جلسۀ مورخ 3 خرداد 1388شِ هیأت دولت، ضمن تغییر و اصلاحاتی در بخش فامنین و الحاق روستاهایی از بخش مرکزی شهرستان کبودرآهنگ و بخش شراءِ شهرستان همدان به آن و انتزاع آن از شهرستان همدان، ایجاد شده است. فامنین طی تاریخ بخشی از مناطق تاریخی درگزین و همدان بوده. تاریخ سکونت جوامع انسانی و روستانشینی در این منطقه به دورۀ مادها می‌رسد. این منطقه به دلیل واقع بودن بین چند شهر یا ایالت کهن (همدان، قزوین، زنجان و سلطانیه) از دیرباز دارای اهمیت بوده است. در سده‌های ابتدایی اسلامی فامنین بخشی از ناحیۀ تاریخی أعلَم (ألمَر) بود که گسترۀ شهرستان‌ها و مناطق کنونیِ فامنین، درگزین، دشت رزن و بخش‌هایی از خرقان و ساوه را در بر می‌گرفت. این ناحیه در دورۀ سلجوقیان و از زمان وزارت ابوالقاسم درگزینی مورد توجه خاص قرار گرفت. در دورۀ ایلخانان به دلیل واقع بودن این منطقه در مسیر سلطانیه، همچنان اهمیت آن (اگرچه نه چون دورۀ سلاجقه) پابرجا بود. پس از آن تا دورۀ معاصر، ناحیۀ اعلم مشتمل بر شماری رستاق (دهستان) می‌شد که حاکم‌نشین آن شهر/قصبۀ درگزین بوده است. به این ترتیب، دورۀ اوج آبادانی این منطقه به 100-200سال، طی حکومت سلجوقیان عراق تا اواخر دورۀ ایلخانان محدود می‌شود. در تمام این دوره‌ها فامنین از توابع منطقۀ اعلم و قصبۀ درگزین بوده است. قصبۀ فامنین در زمان صفویه دارای بازار بود. در اواخر دهۀ 1320ش حسینعلی رزم‌آرا در جلد پنجم فرهنگ جغرافیایی ایران فامنین را قصبه‌ای از دهستان درجزین بخش رزن شهرستان همدان دانسته است. با ارتقاء بخش رزن به شهرستان در سال 1372ش، دهستان فامنین نیز به بخش ارتقاء یافت. فامنین در منابع کهن به شکل‌های فامتین و فامسین نیز آمده و دربارۀ ریشه و وجه تسمیۀ آن اطلاع درستی در دست نیست.

شهرستان فامنین متشکل است از 2 بخش، 4 دهستان (با بیش از 60 روستای مسکونی) و 1 شهر: بخش مرکزی (مشتمل بر دهستان‌های خرمدشت و مفتح، به مرکزیت شهر فامنین)، و بخش پیشخور (مشتمل بر دهستان‌های پیشخور و زردشت، به مرکزیت روستای تجرک). براساس سرشماری سراسری سال 1395ش، جمعیت این شهرستان 39,353نفر بوده که از این مقدار حدود 36درصد ساکن شهر فامنین و باقی روستانشین بوده‌اند. شهرستان فامنین در شمال با شهرستان درگزین و رزن، در غرب با شهرستان کبودرآهنگ، در جنوب غربی با شهرستان همدان، در جنوب شرقی با شهرستان کمیجان (استان مرکزی)، و در شرق با شهرستان ساوه (استان مرکزی) محدود شده است.

---