تخت جمشید: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکیجو | دانشنامه آزاد پارسی
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
 
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط یک کاربر دیگر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:


{{ الگو:جعبه اطلاعات اماکن5
{{الگو:جعبه اطلاعات اماکن5


| نام = تَخت جَمشید
| نام = تخت جمشید




خط ۱۳: خط ۱۳:




| نام‌های دیگر =پارسه؛ به یونانی: پرسپولیس، به معنی شهرِ پارس
| نام‌های دیگر =پارسه؛ به یونانی: پرسپولیس


| موقعیت =  ضلع غربیِ کوه رحمت در دشت مرودشت، بر سر راه شیراز‌ـ‌اصفهان
| موقعیت = ضلع غربیِ کوه رحمت در استان فارس، دشت مرودشت، بر سر راه شیراز‌-اصفهان






| کاربري =
| کاربري =مجموعه‌بناها و کاخ‌های هخامنشی


| مشخصات معماری =ترکیبی از هنر معماری ملل خراج‌گزار شاهنشاهی هخامنشی، همچون مصر، اورارتو، بابل، آشور، لیدی، یونانی‌های غرب آسیای صغیر و عیلام
| مشخصات معماری =






| سازنده =
| سازنده =شاهان هخامنشی
| زمان ساخت = حدود 518پ‌م تا حدود 331پ‌م
| زمان ساخت = حدود 518پ‌م تا حدود 331پ‌م


}}تَخت جَمشید (Persepolis)<br/> [[File:14092400-1.jpg|thumb|نماي تَخت جَمشيد (بازسازي‌شده)]][[File:14092400-2.jpg|thumb|نماي تَخت جَمشيد (بازسازي‌شده)]][[File:14092400-3.jpg|thumb|نماي تَخت جَمشيد (بازسازي‌شده)]][[File:14092400.jpg|thumb|نماي تَخت جَمشيد (بازسازي‌شده)]](یا: پارسه؛ به یونانی: پرسپولیس، به معنی شهرِ پارس) محوطه‌ای باستانی شامل ویرانه‌های مجموعه بناها و کاخ‌های دوران هخامنشی، بر روی صفّۀ سنگیِ مرتفع در ضلع غربیِ کوه رحمت در دشت مرودشت، بر سر راه شیراز‌ـ‌اصفهان. کارِ ساخت تخت جمشید در زمان سلطنت داریوش اول، در حدود ۵۱۸پ‌م آغاز شد و تا حدود ۳۳۱پ‌م ادامه یافت و با حملۀ اسکندر مقدونی ناتمام ماند. هنر معماری تخت جمشید ترکیبی است از هنر معماری ملل خراج‌گزار شاهنشاهی هخامنشی، همچون مصر، اورارتو، بابل، آشور، لیدی، یونانی‌های غرب آسیای صغیر، و عیلام. فهرست آثار تخت جمشید بدین شرح است: ۱. تختگاه یا صفۀ اصلی که در ۵۱۸پ‌م از بلوک‌های سنگی بزرگ ساخته شده است. ابعاد صفّه ۴۵۰×۳۰۰ متر است و از هشت تا هجده متر ارتفاع دارد و روی دیوارِ جنوبی صفه کتیبۀ میخی داریوش اول قرار دارد؛ ۲. ویرانه‌های باروی خشتیِ تخت جمشید بر فراز کوه رحمت؛ ۳. پلکان اصلی که ورودی اصلی مجموعۀ تخت جمشید است. این پلکان از ۱۰۶ پله به عرض هفت متر و ارتفاع دَه سانتی‌متر تشکیل شده و به سردر ورودی خشایارشا، موسوم به دروازۀ ملل، ختم می‌شود؛ ۴. سردر ورودی خشایارشای اول یا دروازۀ ملل، تالاری مربع‌شکل است که سقف آن بر چهار ستون سنگی نهاده بود و اکنون فقط دو ستون آن برجاست. تالار دارای سه درگاه اصلی است به ارتفاع یازده متر که به شرق و غرب و جنوب باز می‌شود و در دو طرف ضلع غربی، پیکرۀ سنگیِ دو لاماسو (گاو بالدار با سردیسِ مرد) قرار دارد که تأثیر هنر آشوری را نشان می‌دهد. بالای هر لاماسو کتیبه‌ای به سه خط و زبان، پارسی باستان، عیلامی و بابلی، است؛ ۵. آپادانا یا تالار پذیراییِ اصلی تخت جمشید که تالاری ستون‌دار به شکل مربع است و هر ضلع آن ۷۵×۷۵ متر است و شش ردیف شش‌تایی ستون داشته است. شهرت آپادانا به نقوش برجستۀ پلکان شرقی آن است که چهرۀ نمایندگان ۲۳ ملت تابع شاهنشاهی هخامنشی را نمایش می‌دهد؛ ۶. کاخ سه‌دروازه؛ ۷. کاخ داریوش اول به‌نام تچر که به سبک مصری ساخته شده است؛ ۸. کاخ ناتمام اردشیر سوم؛ ۹. کاخ خشایارشا یا هدیش؛ ۱۰. تپه خاک که میان هدیش و ابنیۀ حرمسرا قرار دارد و ممکن است انبار بوده باشد؛ ۱۱. خزانه که محل کشف ۳۳,۳۰۰ لوح گلین عیلامی و آرامی است. این الواح در ۱۹۳۳ کشف و به مؤسسۀ شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو منتقل شد؛ ۱۲. مجموعۀ حرمسرا در بخش شرقی و جنوبی صفّۀ تخت جمشید؛ ۱۳. تالارِ صدستون؛ ۱۴. آرامگاه‌های صخره‌ای اردشیر دوم و اردشیر سوم در بالای کوه رحمت؛ ۱۵. آرامگاه صخره‌ای ناتمام منسوب به داریوش سوم در کوه رحمت. در اسناد یونانی و منابع تاریخیِ کلاسیک از جایگاه «پارسه» اطلاعی به‌دست نمی‌آید. اما ویرانه‌های تخت جمشید از دیرباز نظر سیاحان را به خود جلب کرده است و بازدیدهای جهانگردان اروپایی را سرآغاز مطالعات دربارۀ تخت جمشید باید دانست. از میان این سیاحان می‌توان ادوریک دو پوردونون<ref>Odoric de Pordenon </ref> در ۱۳۲۰م، ژوزفا باربارو<ref>Giosafat Barbaro </ref> در ۱۴۷۴م، جفری دوکت<ref>Geoffrey Ducket </ref> در ۱۵۷۰، هاینریش فون پوزر<ref>Heinrich von Poser </ref> در ۱۶۲۱، توماس هربرت<ref>Tomas Herbert </ref> در ۱۶۲۸، نیلس ماتسون کیوپینگ<ref>Nils Matson Kioping </ref> در ۱۶۵۰، یوهان آلبرشت فن ماندلسلو<ref>Johann Albrecht Von Mandelslo </ref> در ۱۶۳۸، ژان باپتیست تاورنیه<ref>Jean Baptist Tavernier </ref> از ۱۶۳۱ تا ۱۶۶۸، ژان تِوِنو<ref>Jean Thevenot </ref> در ۱۶۶۷، و کورنلیوس دوبروین<ref>Cornelius de Bruyn </ref> در ۱۷۰۴ را نام برد. دُن گارسیا دو سیلوا دو فیگوئرا<ref>Don Garcias de Sylva de Figueraoa </ref>، سفیر اسپانیا در دربار صفوی، در ۱۶۲۴ وجود خطوط میخی در تخت جمشید را به محققان اروپایی گزارش داد. ژان شاردن و گرلو در ۱۶۶۵ـ۱۶۶۷ از تخت جمشید بازدید کردند و گرلو آن‌جا را نقاشی کرد. شاردن متن چند کتیبه را رونوشت کرد و گزارش داد باید آن‌ها را، مانند خط چینی، از بالا به پایین خواند. پیش‌تر پیِترو دلاواله<ref>Pietro della Valle</ref> در ۱۶۲۳ به این نتیجه رسیده بود که خطوط میخی تخت جمشید را باید از راست به چپ خواند. کارستن نیبور<ref> Carsten Niebuhr </ref> در ۱۷۶۵ به ترسیم خرابه‌های تخت جمشید و استنساخ کتیبه‌های آن‌جا پرداخت و کتاب خود را در ۱۷۷۸ چاپ کرد. در ۱۸۰۲، گروتفند<ref>Grotefend </ref> اولین گام را برای قرائت و کشف رمز خط میخی پارسی باستان برداشت. جیمز موریه<ref>James Morier </ref> نخستین کسی بود که در ۱۸۱۱ در تخت جمشید به‌منظور یافتن عتیقه حفاری کرد. سپس ویلیام اوزلی<ref>William Ouseley </ref> در ۱۸۱۲ بخشی از نقوش برجستۀ تخت جمشید را به بریتانیا فرستاد. رابرت کرپورتر<ref>Robert Kerporter </ref> در ۱۸۱۳ و شارل تیکسیه<ref>Charles Texier</ref> در ۱۸۳۸ در محوطۀ تخت جمشید تحقیق کردند و گزارش‌هایی همراه نقاشی تهیه کردند. اوژن فلاندن<ref> Eugen Flandin</ref> و پاسکال کوست<ref>Pascal Coste </ref> از فرهنگستان پاریس در ۱۸۴۱ اولین تحقیقات دقیق دربارۀ تخت جمشید را انجام دادند و، افزون بر گراور، از آن‌جا نقشه تهیه کردند. هیئت باستان‌شناسی مارسل و ژان دیولافوا<ref>Jeanne Dieulafoy </ref> در ۱۸۸۵ از پرسپولیس بازدید کرد، اما شوش را برای کاوش ترجیح داد. معتمدالدوله، حاکم فارس، در ۱۸۸۷، با هدف یافتن عتیقه در خرابه‌های تخت جمشید حفاری کرد و در همان سال‌ها فرصت‌الدولۀ شیرازی کتاب ''آثار عجم'' را نوشت، که شامل اطلاعات و مشاهدات و نقاشی‌های او از آثار تاریخی خطۀ فارس بود. کاوش‌های تخت جمشید را هیئت باستان‌شناسی مؤسسۀ خاورشناسی دانشگاه شیکاگو، به سرپرستی ارنست هرتسفلد<ref>Ernest Herzfeld</ref>، در ۱۹۳۱ با حمایت‌های انجمن آثار ملی ایران، به ریاست محمدعلی فروغی و تیمورتاش، وزیر دربار رضاشاه پهلوی، آغاز کرد و تا ۱۹۳۴ ادامه داد. سرپرستی هیئت باستان‌شناسی مؤسسۀ خاورشناسی دانشگاه شیکاگو از ۱۹۳۴ با اریک اشمیت<ref>Erich Schmidt </ref> بود. این مؤسسه در ۱۹۴۰ به کاوش‌های اشمیت خاتمه داد و سپس علی سامی، از بنگاه علمی تخت جمشید، آندره گدار<ref>Andre Godard</ref> و محمدتقی مصطفوی از ادارۀ کل باستان‌شناسی وزارت فرهنگ و هنر و بعدها علی‌اکبر تجویدی و علی‌اکبر سرافراز به کاوش‌ها ادامه دادند.
}}تخت جمشید (Persepolis)<br/>  
[[پرونده:14092400- 20.jpg|بندانگشتی|آثار باقیمانده از تخت جمشید]]
[[پرونده:14092400- 21.jpg|بندانگشتی|آثار باقیمانده از تخت جمشید]]
[[پرونده:14092400- 22.jpg|بندانگشتی|آثار باقیمانده از تخت جمشید]]
[[پرونده:14092400- 23.jpg|بندانگشتی|آثار باقیمانده از تخت جمشید]]
(یا: پارسه؛ به یونانی: پرسپولیس، به معنی شهرِ پارس) محوطه‌ای باستانی شامل ویرانه‌های مجموعۀ بناها و کاخ‌های دوران [[هخامنشیان|هخامنشی]]، بر روی صفّۀ سنگیِ مرتفع در ضلع غربیِ [[رحمت، کوه|کوه رحمت]] در استان فارس، دشت [[مرودشت، شهرستان|مرودشت]]، بر سر راه [[شیراز، شهر|شیراز‌]]-[[اصفهان، شهر|اصفهان]]. کارِ ساخت تخت جمشید در زمان سلطنت [[داریوش هخامنشی اول|داریوش اول]]، در حدود ۵۱۸پ‌م آغاز شد و تا حدود ۳۳۱پ‌م ادامه یافت و با حملۀ [[اسکندر مقدونی]] ناتمام ماند. هنر معماری تخت جمشید ترکیبی است از هنر معماری ملل خراج‌گزار شاهنشاهی هخامنشی، همچون [[مصر باستان، تمدن|مصر]]، [[اورارتو، تمدن|اورارتو]]، [[بابل، سرزمین|بابل]]، [[آشور]]، [[لیدی]]، یونانی‌های غرب آسیای صغیر، و [[عیلام، تمدن|عیلام]].  
 
مجموعۀ تخت جمشید علاوه بر ثبت در فهرست آثار ملی ایران، در سال 1979م نیز در فهرست میراث جهانی [[یونسکو]] به ثبت رسیده است. بسیاری از عناصر و نمادهای مجموعۀ تخت جمشید در هنر معاصر ایران از طرف هنرمندان و نهادها مورد استفاده و بازآفرینی قرار گرفته است. در نخستین کاوش‌های مستشرقین برخی از نقوش، ستون‌ها، سرستون‌ها و دیگر عناصر آن توسط افراد یا هیأت‌های خارجی از ایران خارج شده و هم‌اکنون در برخی از بزرگ‌ترین موزه‌های دنیا (از جمله [[لوور|لوور،]] هرمیتاژ<ref>Hermitage Museum</ref> و [[موزه هنری متروپولیتن|متروپولیتن نیویورک]]) نگهداری می‌شوند. همچنین بخش‌های مهمی از آثار این مجموعه در موزه‌های داخلی (چون موزۀ ملی ایران) حفاظت می‌شوند.  
 
در اسناد یونانی و منابع تاریخیِ کلاسیک از جایگاه «پارسه» اطلاعی به‌دست نمی‌آید. اما ویرانه‌های تخت جمشید از دیرباز نظر سیاحان را به خود جلب کرده است و بازدیدهای جهانگردان اروپایی را سرآغاز مطالعات دربارۀ تخت جمشید باید دانست. از میان این سیاحان می‌توان ادوریک دو پوردونون<ref>Odoric de Pordenon </ref> در ۱۳۲۰م، ژوزفا باربارو<ref>Giosafat Barbaro </ref> در ۱۴۷۴م، جفری دوکت<ref>Geoffrey Ducket </ref> در ۱۵۷۰، هاینریش فون پوزر<ref>Heinrich von Poser </ref> در ۱۶۲۱، توماس هربرت<ref>Tomas Herbert </ref> در ۱۶۲۸، نیلس ماتسون کیوپینگ<ref>Nils Matson Kioping </ref> در ۱۶۵۰، یوهان آلبرشت فن ماندلسلو<ref>Johann Albrecht Von Mandelslo </ref> در ۱۶۳۸، ژان باپتیست تاورنیه<ref>Jean Baptist Tavernier </ref> از ۱۶۳۱ تا ۱۶۶۸، ژان تِوِنو<ref>Jean Thevenot </ref> در ۱۶۶۷، و کورنلیوس دوبروین<ref>Cornelius de Bruyn </ref> در ۱۷۰۴ را نام برد. دُن گارسیا دو سیلوا دو فیگوئرا<ref>Don Garcias de Sylva de Figueraoa </ref>، سفیر اسپانیا در دربار [[صفویه|صفوی]]، در ۱۶۲۴ وجود [[خط میخی|خطوط میخی]] در تخت جمشید را به محققان اروپایی گزارش داد. [[شاردن، ژان باپتیست (۱۶۴۳ـ۱۷۱۳)|ژان شاردن]] و گرلو در ۱۶۶۵-۱۶۶۷ از تخت جمشید بازدید کردند و گرلو آن‌جا را نقاشی کرد. شاردن متن چند کتیبه را رونوشت کرد و گزارش داد باید آن‌ها را، مانند خط چینی، از بالا به پایین خواند. پیش‌تر پیِترو دلاواله<ref>Pietro della Valle</ref> در ۱۶۲۳ به این نتیجه رسیده بود که خطوط میخی تخت جمشید را باید از راست به چپ خواند. کارستن نیبور<ref> Carsten Niebuhr </ref> در ۱۷۶۵ به ترسیم خرابه‌های تخت جمشید و استنساخ کتیبه‌های آن‌جا پرداخت و کتاب خود را در ۱۷۷۸ چاپ کرد. در ۱۸۰۲م، گروتفند<ref>Grotefend </ref> اولین گام را برای قرائت و کشف رمز خط میخی پارسی باستان برداشت. جیمز موریه<ref>James Morier </ref> نخستین کسی بود که در ۱۸۱۱م در تخت جمشید به‌منظور یافتن عتیقه حفاری کرد. سپس ویلیام اوزلی<ref>William Ouseley </ref> در ۱۸۱۲ بخشی از نقوش برجستۀ تخت جمشید را به بریتانیا فرستاد. رابرت کرپورتر<ref>Robert Kerporter </ref> در ۱۸۱۳ و شارل تیکسیه<ref>Charles Texier</ref> در ۱۸۳۸ در محوطۀ تخت جمشید تحقیق کردند و گزارش‌هایی همراه نقاشی تهیه کردند. اوژن فلاندن<ref> Eugen Flandin</ref> و پاسکال کوست<ref>Pascal Coste </ref> از فرهنگستان پاریس در ۱۸۴۱م اولین تحقیقات دقیق دربارۀ تخت جمشید را انجام دادند و، افزون بر گراور، از آن‌جا نقشه تهیه کردند. هیأت باستان‌شناسی مارسل و ژان دیولافوا<ref>Jeanne Dieulafoy </ref> در ۱۸۸۵م از پرسپولیس بازدید کرد، اما شوش را برای کاوش ترجیح داد. معتمدالدوله، حاکم فارس، در ۱۸۸۷م، با هدف یافتن عتیقه در خرابه‌های تخت جمشید حفاری کرد و در همان سال‌ها فرصت‌الدولۀ شیرازی کتاب ''[[آثار عجم]]'' را نوشت، که شامل اطلاعات و مشاهدات و نقاشی‌های او از آثار تاریخی خطۀ فارس بود. کاوش‌های تخت جمشید را هیأت باستان‌شناسی مؤسسۀ خاورشناسی [[دانشگاه شیکاگو]]، به سرپرستی ارنست هرتسفلد<ref>Ernest Herzfeld</ref>، در ۱۹۳۱ با حمایت‌های انجمن آثار ملی ایران، به ریاست [[فروغی، محمدعلی (تهران ۱۲۵۶ـ۱۳۲۱ش)|محمدعلی فروغی]] و [[تیمورتاش، عبدالحسین (بجنورد ۱۲۶۰ـ تهران ۱۳۱۲ش)|تیمورتاش]]، وزیر دربار [[رضاشاه پهلوی (آلاشت ۱۲۵۷ـ ژوهانسبورگ ۱۳۲۳ش)|رضاشاه پهلوی]]، آغاز کرد و تا ۱۹۳۴م ادامه داد. سرپرستی هیأت باستان‌شناسی مؤسسۀ خاورشناسی دانشگاه شیکاگو از ۱۹۳۴م با اریک اشمیت<ref>Erich Schmidt </ref> بود. این مؤسسه در ۱۹۴۰م به کاوش‌های اشمیت خاتمه داد و سپس [[سامی، علی (شیراز ۱۲۸۹ـ همان جا ۱۳۶۸ش)|علی سامی]]، از بنگاه علمی تخت جمشید، آندره گدار<ref>Andre Godard</ref> و [[مصطفوی کاشانی، محمدتقی (۱۲۸۷ـ۱۳۵۹ش)|محمدتقی مصطفوی]] از ادارۀ کل باستان‌شناسی وزارت فرهنگ و هنر و بعدها [[علی اکبر تجویدی|علی‌اکبر تجویدی]] و [[سرافراز، علی اکبر (همدان ۱۳۰۶ش)|علی‌اکبر سرافراز]] به کاوش‌ها ادامه دادند.
 
 
'''فهرست آثار تخت جمشید'''
 
# تختگاه یا صفۀ اصلی که در ۵۱۸پ‌م از بلوک‌های سنگی بزرگ ساخته شده است. ابعاد صفّه ۴۵۰×۳۰۰ متر است و از هشت تا هجده متر ارتفاع دارد و روی دیوارِ جنوبی صفه کتیبۀ میخی داریوش اول قرار دارد.
# ویرانه‌های باروی خشتیِ تخت جمشید بر فراز کوه رحمت.
# پلکان اصلی که ورودی اصلی مجموعۀ تخت جمشید است. این پلکان از ۱۰۶ پله به عرض هفت متر و ارتفاع دَه سانتی‌متر تشکیل شده و به سردر ورودی [[خشایارشای اول|خشایارشا]]، موسوم به دروازۀ ملل، ختم می‌شود.
# سردر ورودی خشایارشای اول یا دروازۀ ملل، تالاری مربع‌شکل است که سقف آن بر چهار ستون سنگی نهاده بود و اکنون فقط دو ستون آن برجاست. تالار دارای سه درگاه اصلی است به ارتفاع یازده متر که به شرق و غرب و جنوب باز می‌شود و در دو طرف ضلع غربی، پیکرۀ سنگیِ دو [[لاماسو]] (گاو بالدار با سردیسِ مرد) قرار دارد که تأثیر هنر [[آشور|آشوری]] را نشان می‌دهد. بالای هر لاماسو کتیبه‌ای به سه خط و زبانِ پارسی باستان، عیلامی و بابلی، است.
# [[آپادانا (تخت جمشید)|آپادانا]] یا تالار پذیراییِ اصلی تخت جمشید که تالاری ستون‌دار به شکل مربع است و هر ضلع آن ۷۵×۷۵ متر است و شش ردیف شش‌تایی ستون داشته است. شهرت آپادانا به نقوش برجستۀ پلکان شرقی آن است که چهرۀ نمایندگان ۲۳ ملت تابع شاهنشاهی هخامنشی را نمایش می‌دهد.
# کاخ سه‌دروازه.
# کاخ داریوش اول به‌نام [[تچر]] که به سبک مصری ساخته شده است.
# کاخ ناتمام [[اردشیر هخامنشی سوم ( ـ۳۳۸پ م)|اردشیر سوم]].
# کاخ خشایارشا یا [[کاخ هدیش|هدیش]].
# تپه خاک که میان هدیش و ابنیۀ حرمسرا قرار دارد و ممکن است انبار بوده باشد.
# خزانه که محل کشف ۳۳,۳۰۰ لوح گلین عیلامی و آرامی است. این الواح در ۱۹۳۳م کشف و به مؤسسۀ شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو منتقل شد.
# مجموعۀ حرمسرا در بخش شرقی و جنوبی صفّۀ تخت جمشید.
# تالارِ صدستون.
# آرامگاه‌های صخره‌ای [[اردشیر هخامنشی دوم ( ـ۳۶۰پ م)|اردشیر دوم]] و اردشیر سوم در بالای کوه رحمت.
# آرامگاه صخره‌ای ناتمام منسوب به [[داریوش هخامنشی سوم|داریوش سوم]] در کوه رحمت
----
 
 


<br/> <!--14092400-->
<br/> <!--14092400-->


[[Category:باستان شناسی ایران]] [[Category:(باستان شناسی ایران)آثار، مناطق و محوطه ها]] [[Category:جغرافیای ایران]] [[Category:فارس]]
[[Category:باستان شناسی ایران]] [[Category:(باستان شناسی ایران)آثار، مناطق و محوطه ها]] [[Category:جغرافیای ایران]] [[Category:فارس]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۹ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۷:۱۲


تخت جمشید
نام فارسی تخت جمشید
کشور ایران
نام لاتین Persepolis
نام‌های دیگر پارسه؛ به یونانی: پرسپولیس
موقعیت ضلع غربیِ کوه رحمت در استان فارس، دشت مرودشت، بر سر راه شیراز‌-اصفهان
کاربری مجموعه‌بناها و کاخ‌های هخامنشی
زمان ساخت  حدود 518پ‌م تا حدود 331پ‌م
سازنده شاهان هخامنشی

تخت جمشید (Persepolis)

آثار باقیمانده از تخت جمشید
آثار باقیمانده از تخت جمشید
آثار باقیمانده از تخت جمشید
آثار باقیمانده از تخت جمشید

(یا: پارسه؛ به یونانی: پرسپولیس، به معنی شهرِ پارس) محوطه‌ای باستانی شامل ویرانه‌های مجموعۀ بناها و کاخ‌های دوران هخامنشی، بر روی صفّۀ سنگیِ مرتفع در ضلع غربیِ کوه رحمت در استان فارس، دشت مرودشت، بر سر راه شیراز‌-اصفهان. کارِ ساخت تخت جمشید در زمان سلطنت داریوش اول، در حدود ۵۱۸پ‌م آغاز شد و تا حدود ۳۳۱پ‌م ادامه یافت و با حملۀ اسکندر مقدونی ناتمام ماند. هنر معماری تخت جمشید ترکیبی است از هنر معماری ملل خراج‌گزار شاهنشاهی هخامنشی، همچون مصر، اورارتو، بابل، آشور، لیدی، یونانی‌های غرب آسیای صغیر، و عیلام.

مجموعۀ تخت جمشید علاوه بر ثبت در فهرست آثار ملی ایران، در سال 1979م نیز در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. بسیاری از عناصر و نمادهای مجموعۀ تخت جمشید در هنر معاصر ایران از طرف هنرمندان و نهادها مورد استفاده و بازآفرینی قرار گرفته است. در نخستین کاوش‌های مستشرقین برخی از نقوش، ستون‌ها، سرستون‌ها و دیگر عناصر آن توسط افراد یا هیأت‌های خارجی از ایران خارج شده و هم‌اکنون در برخی از بزرگ‌ترین موزه‌های دنیا (از جمله لوور، هرمیتاژ[۱] و متروپولیتن نیویورک) نگهداری می‌شوند. همچنین بخش‌های مهمی از آثار این مجموعه در موزه‌های داخلی (چون موزۀ ملی ایران) حفاظت می‌شوند.

در اسناد یونانی و منابع تاریخیِ کلاسیک از جایگاه «پارسه» اطلاعی به‌دست نمی‌آید. اما ویرانه‌های تخت جمشید از دیرباز نظر سیاحان را به خود جلب کرده است و بازدیدهای جهانگردان اروپایی را سرآغاز مطالعات دربارۀ تخت جمشید باید دانست. از میان این سیاحان می‌توان ادوریک دو پوردونون[۲] در ۱۳۲۰م، ژوزفا باربارو[۳] در ۱۴۷۴م، جفری دوکت[۴] در ۱۵۷۰، هاینریش فون پوزر[۵] در ۱۶۲۱، توماس هربرت[۶] در ۱۶۲۸، نیلس ماتسون کیوپینگ[۷] در ۱۶۵۰، یوهان آلبرشت فن ماندلسلو[۸] در ۱۶۳۸، ژان باپتیست تاورنیه[۹] از ۱۶۳۱ تا ۱۶۶۸، ژان تِوِنو[۱۰] در ۱۶۶۷، و کورنلیوس دوبروین[۱۱] در ۱۷۰۴ را نام برد. دُن گارسیا دو سیلوا دو فیگوئرا[۱۲]، سفیر اسپانیا در دربار صفوی، در ۱۶۲۴ وجود خطوط میخی در تخت جمشید را به محققان اروپایی گزارش داد. ژان شاردن و گرلو در ۱۶۶۵-۱۶۶۷ از تخت جمشید بازدید کردند و گرلو آن‌جا را نقاشی کرد. شاردن متن چند کتیبه را رونوشت کرد و گزارش داد باید آن‌ها را، مانند خط چینی، از بالا به پایین خواند. پیش‌تر پیِترو دلاواله[۱۳] در ۱۶۲۳ به این نتیجه رسیده بود که خطوط میخی تخت جمشید را باید از راست به چپ خواند. کارستن نیبور[۱۴] در ۱۷۶۵ به ترسیم خرابه‌های تخت جمشید و استنساخ کتیبه‌های آن‌جا پرداخت و کتاب خود را در ۱۷۷۸ چاپ کرد. در ۱۸۰۲م، گروتفند[۱۵] اولین گام را برای قرائت و کشف رمز خط میخی پارسی باستان برداشت. جیمز موریه[۱۶] نخستین کسی بود که در ۱۸۱۱م در تخت جمشید به‌منظور یافتن عتیقه حفاری کرد. سپس ویلیام اوزلی[۱۷] در ۱۸۱۲ بخشی از نقوش برجستۀ تخت جمشید را به بریتانیا فرستاد. رابرت کرپورتر[۱۸] در ۱۸۱۳ و شارل تیکسیه[۱۹] در ۱۸۳۸ در محوطۀ تخت جمشید تحقیق کردند و گزارش‌هایی همراه نقاشی تهیه کردند. اوژن فلاندن[۲۰] و پاسکال کوست[۲۱] از فرهنگستان پاریس در ۱۸۴۱م اولین تحقیقات دقیق دربارۀ تخت جمشید را انجام دادند و، افزون بر گراور، از آن‌جا نقشه تهیه کردند. هیأت باستان‌شناسی مارسل و ژان دیولافوا[۲۲] در ۱۸۸۵م از پرسپولیس بازدید کرد، اما شوش را برای کاوش ترجیح داد. معتمدالدوله، حاکم فارس، در ۱۸۸۷م، با هدف یافتن عتیقه در خرابه‌های تخت جمشید حفاری کرد و در همان سال‌ها فرصت‌الدولۀ شیرازی کتاب آثار عجم را نوشت، که شامل اطلاعات و مشاهدات و نقاشی‌های او از آثار تاریخی خطۀ فارس بود. کاوش‌های تخت جمشید را هیأت باستان‌شناسی مؤسسۀ خاورشناسی دانشگاه شیکاگو، به سرپرستی ارنست هرتسفلد[۲۳]، در ۱۹۳۱ با حمایت‌های انجمن آثار ملی ایران، به ریاست محمدعلی فروغی و تیمورتاش، وزیر دربار رضاشاه پهلوی، آغاز کرد و تا ۱۹۳۴م ادامه داد. سرپرستی هیأت باستان‌شناسی مؤسسۀ خاورشناسی دانشگاه شیکاگو از ۱۹۳۴م با اریک اشمیت[۲۴] بود. این مؤسسه در ۱۹۴۰م به کاوش‌های اشمیت خاتمه داد و سپس علی سامی، از بنگاه علمی تخت جمشید، آندره گدار[۲۵] و محمدتقی مصطفوی از ادارۀ کل باستان‌شناسی وزارت فرهنگ و هنر و بعدها علی‌اکبر تجویدی و علی‌اکبر سرافراز به کاوش‌ها ادامه دادند.


فهرست آثار تخت جمشید

  1. تختگاه یا صفۀ اصلی که در ۵۱۸پ‌م از بلوک‌های سنگی بزرگ ساخته شده است. ابعاد صفّه ۴۵۰×۳۰۰ متر است و از هشت تا هجده متر ارتفاع دارد و روی دیوارِ جنوبی صفه کتیبۀ میخی داریوش اول قرار دارد.
  2. ویرانه‌های باروی خشتیِ تخت جمشید بر فراز کوه رحمت.
  3. پلکان اصلی که ورودی اصلی مجموعۀ تخت جمشید است. این پلکان از ۱۰۶ پله به عرض هفت متر و ارتفاع دَه سانتی‌متر تشکیل شده و به سردر ورودی خشایارشا، موسوم به دروازۀ ملل، ختم می‌شود.
  4. سردر ورودی خشایارشای اول یا دروازۀ ملل، تالاری مربع‌شکل است که سقف آن بر چهار ستون سنگی نهاده بود و اکنون فقط دو ستون آن برجاست. تالار دارای سه درگاه اصلی است به ارتفاع یازده متر که به شرق و غرب و جنوب باز می‌شود و در دو طرف ضلع غربی، پیکرۀ سنگیِ دو لاماسو (گاو بالدار با سردیسِ مرد) قرار دارد که تأثیر هنر آشوری را نشان می‌دهد. بالای هر لاماسو کتیبه‌ای به سه خط و زبانِ پارسی باستان، عیلامی و بابلی، است.
  5. آپادانا یا تالار پذیراییِ اصلی تخت جمشید که تالاری ستون‌دار به شکل مربع است و هر ضلع آن ۷۵×۷۵ متر است و شش ردیف شش‌تایی ستون داشته است. شهرت آپادانا به نقوش برجستۀ پلکان شرقی آن است که چهرۀ نمایندگان ۲۳ ملت تابع شاهنشاهی هخامنشی را نمایش می‌دهد.
  6. کاخ سه‌دروازه.
  7. کاخ داریوش اول به‌نام تچر که به سبک مصری ساخته شده است.
  8. کاخ ناتمام اردشیر سوم.
  9. کاخ خشایارشا یا هدیش.
  10. تپه خاک که میان هدیش و ابنیۀ حرمسرا قرار دارد و ممکن است انبار بوده باشد.
  11. خزانه که محل کشف ۳۳,۳۰۰ لوح گلین عیلامی و آرامی است. این الواح در ۱۹۳۳م کشف و به مؤسسۀ شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو منتقل شد.
  12. مجموعۀ حرمسرا در بخش شرقی و جنوبی صفّۀ تخت جمشید.
  13. تالارِ صدستون.
  14. آرامگاه‌های صخره‌ای اردشیر دوم و اردشیر سوم در بالای کوه رحمت.
  15. آرامگاه صخره‌ای ناتمام منسوب به داریوش سوم در کوه رحمت



  1. ↑ Hermitage Museum
  2. ↑ Odoric de Pordenon
  3. ↑ Giosafat Barbaro
  4. ↑ Geoffrey Ducket
  5. ↑ Heinrich von Poser
  6. ↑ Tomas Herbert
  7. ↑ Nils Matson Kioping
  8. ↑ Johann Albrecht Von Mandelslo
  9. ↑ Jean Baptist Tavernier
  10. ↑ Jean Thevenot
  11. ↑ Cornelius de Bruyn
  12. ↑ Don Garcias de Sylva de Figueraoa
  13. ↑ Pietro della Valle
  14. ↑ Carsten Niebuhr
  15. ↑ Grotefend
  16. ↑ James Morier
  17. ↑ William Ouseley
  18. ↑ Robert Kerporter
  19. ↑ Charles Texier
  20. ↑ Eugen Flandin
  21. ↑ Pascal Coste
  22. ↑ Jeanne Dieulafoy
  23. ↑ Ernest Herzfeld
  24. ↑ Erich Schmidt
  25. ↑ Andre Godard
برگرفته از «https://wikijoo.ir/index.php?title=تخت_جمشید&oldid=2010189410»