ازبکستان: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکیجو | دانشنامه آزاد پارسی
بدون خلاصۀ ویرایش
 
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(یک نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:


اُزْبَکِستان<br/> [[File:11217900-2.jpg|thumb|اُزْبَکِستان]][[File:11217900.jpg|thumb|اُزْبَکِستان]]'''موقعیت'''. جمهوری ازبکستان در آسیای میانه، جنوب و جنوب شرقی دریاچۀ آرال و میان کشورهای قزاقستان در غرب و شمال، قرقیزستان و تاجیکستان در شرق، و افغانستان و ترکمنستان در جنوب جا دارد. مساحت این کشور ۴۴۷,۴۰۰ کیلومتر مربع و شهر تاشکند پایتخت آن است.
اُزْبَکِستان<br /> [[File:11217900.jpg|thumb|اُزْبَکِستان]]'''موقعیت'''. جمهوری ازبکستان در [[آسیای میانه]]، جنوب و جنوب شرقی دریاچۀ [[آرال، دریای|آرال]] و میان کشورهای [[قزاقستان]] در غرب و شمال، [[قرقیزستان]] و [[تاجیکستان]] در شرق، و [[افغانستان]] و [[ترکمنستان]] در جنوب جا دارد. مساحت این کشور ۴۴۷,۴۰۰ کیلومتر مربع و [[تاشکند، شهر|شهر تاشکند]] پایتخت آن است.


'''سیمای طبیعی'''. کشور جمهوری ازبکستان در صحرای مرکزی آسیا و در مسیر جادۀ ابریشم واقع شده است. بخش عمدۀ این کشور را صحرای قزل‌قوم یا دشت ماوراءالنهر تشکیل داده و نواحی جنوب شرقی را، که هم‌مرز با کشورهای قرقیزستان و تاجیکستان است، رشته‌کوه‌های بلندی که بخشی از کوه‌های آلای<ref>Alai </ref> و تین شان<ref>Tian Shan</ref> محسوب می‌شوند و ارتفاع آن‌ها به ۴,۶۴۵ متر (کوه حصار در مرز تاجیکستان) می‌رسد فراگرفته است. صحرای تاریخی توران در شرق دریاچۀ آرال واقع است و از جنوب به صحرای قزل‌قوم منتهی می‌شود و بیابان خشک و برهوت اوست‌اورت<ref> Ustyurt </ref>، در شمال غربی کشور، تا دلتای رود آمودریا (جیحون) گسترده است. دو رودخانۀ بزرگ آسیای مرکزی، اندیجان (جیحون) و سیردریا (سیحون)، و نیز رودخانۀ زرافشان، که حوضۀ اصلی دریاچۀ آرال را تشکیل می‌دهند، این کشور را مشروب می‌کنند. مهار آب رودخانه‌های مزبور و استفادۀ بیش از اندازه از آب آن‌ها به خشک‌شدن و کوچک‌شدن دریاچۀ آرال، که روزگاری چهارمین دریاچۀ بزرگ جهان محسوب می‌شد، انجامیده است، آن‌چنان که سطح آب دریاچۀ مذکور حدود ۱۵ متر پایین رفته و مساحت آن به یک‌سوم وسعت پیشین کاهش یافته است. درۀ فرغانه، که بسیار حاصل'''‌'''خیز است، همراه با شبکه'''‌'''های وسیع آبیاری که بر باروری آن افزوده است، همچون زائده'''‌'''ای در کوهستان شرقی و به درون کشور قرقیزستان پیش رفته و شهرهای تاریخی و آباد نَمَنگان، اندیجان، و فرغانه در انتهای شرقی آن جا دارند. بلندترین نقطۀ ازبکستان، کوه حصار، با ارتفاع ۴,۶۴۵ متر است که در کوهستان'''‌'''های غربی و در مرز کشور تاجیکستان قرار دارد و پست'''‌'''ترین نقطۀ آن گودال مین'''‌'''بولاق واقع در صحرای قزل'''‌'''قوم، است که ارتفاع آن به دوازده متر زیر صفر می‌رسد. ازبکستان به دوازده استان و یک ایالت خودگردان داخلی قراقالپاقستان تقسیم می'''‌'''شود و تاشکند، اَندیجان، فِرغانِه، نَمَنگان، بُخارا، اورگنج، نوکوس<ref>Nukus</ref>، سمرقند، تِرمِذ، و خیوِه مهم'''‌'''ترین شهرهای آن به'''‌'''شمار می'''‌'''روند. اقلیم ازبکستان نیمه'''‌'''خشک<ref> semi arid</ref> با تابستان'''‌'''های گرم و تا اندازه'''‌'''ای داغ است، ولی کمبود رطوبت به تحمل'''‌'''پذیری آن کمک می'''‌'''کند. زمستان'''‌'''های این سرزمین سرد و خشک و آفتابی است و بهار و پاییز موسم بارندگی آن است. میانگین دمای تاشکند در دی'''‌'''ماه منهای یک درجۀ سانتی'''‌'''گراد و در تیرماه ۲۵ درجۀ سانتی'''‌'''گراد است و میانگین بارندگی سالانۀ آن به ۳۷۵ میلی'''‌'''متر می'''‌'''رسد. حدود ۲۲ درصد از اراضی این کشور پوشیده از جنگل طبیعی و مصنوعی است و جنگل'''‌'''کاری و توسعۀ فضای سبز ازجمله برنامه'''‌'''های در دست اجرای دولت ازبکستان است.
'''سیمای طبیعی'''. کشور جمهوری ازبکستان در صحرای مرکزی [[آسیا، قاره|آسیا]] و در مسیر جادۀ ابریشم واقع شده است. بخش عمدۀ این کشور را صحرای [[قزل قوم|قزل‌قوم]] یا دشت [[ماوراءالنهر]] تشکیل داده و نواحی جنوب شرقی را، که هم‌مرز با کشورهای قرقیزستان و تاجیکستان است، رشته‌کوه‌های بلندی که بخشی از کوه‌های [[آلای]]<ref>Alai </ref> و [[تین شان]]<ref>Tian Shan</ref> محسوب می‌شوند و ارتفاع آن‌ها به ۴,۶۴۵ متر (کوه حصار در مرز تاجیکستان) می‌رسد فراگرفته است. صحرای تاریخی [[توران]] در شرق دریاچۀ آرال واقع است و از جنوب به صحرای قزل‌قوم منتهی می‌شود و بیابان خشک و برهوت اوست‌اورت<ref> Ustyurt </ref>، در شمال غربی کشور، تا دلتای رود [[آمودریا]] (جیحون) گسترده است. دو رودخانۀ بزرگ آسیای مرکزی، اندیجان (جیحون) و [[سیردریا، رود|سیردریا]] (سیحون)، و نیز رودخانۀ زرافشان، که حوضۀ اصلی دریاچۀ آرال را تشکیل می‌دهند، این کشور را مشروب می‌کنند. مهار آب رودخانه‌های مزبور و استفادۀ بیش از اندازه از آب آن‌ها به خشک‌شدن و کوچک‌شدن دریاچۀ آرال، که روزگاری چهارمین دریاچۀ بزرگ جهان محسوب می‌شد، انجامیده است، آن‌چنان که سطح آب دریاچۀ مذکور حدود ۱۵ متر پایین رفته و مساحت آن به یک‌سوم وسعت پیشین کاهش یافته است. درۀ فرغانه، که بسیار حاصل'''‌'''خیز است، همراه با شبکه'''‌'''های وسیع آبیاری که بر باروری آن افزوده است، همچون زائده'''‌'''ای در کوهستان شرقی و به درون کشور قرقیزستان پیش رفته و شهرهای تاریخی و آباد [[نمنگان، شهر|نَمَنگان]]، [[اندیجان، شهر|اندیجان]]، و [[فرغانه، شهر|فرغانه]] در انتهای شرقی آن جا دارند. بلندترین نقطۀ ازبکستان، کوه حصار، با ارتفاع ۴,۶۴۵ متر است که در کوهستان'''‌'''های غربی و در مرز کشور [[تاجیکستان]] قرار دارد و پست'''‌'''ترین نقطۀ آن گودال مین'''‌'''بولاق واقع در صحرای قزل'''‌'''قوم، است که ارتفاع آن به دوازده متر زیر صفر می‌رسد. ازبکستان به دوازده استان و یک ایالت خودگردان داخلی قراقالپاقستان تقسیم می'''‌'''شود و تاشکند، اَندیجان، فِرغانِه، [[نمنگان، شهر|نَمَنگان]]، [[بخارا|بُخارا]]، [[اورگنج]]، [[نوکوس]]<ref>Nukus</ref>، [[سمرقند]]، [[ترمذ|تِرمِذ]]، و [[خیوه|خیوِه]] مهم'''‌'''ترین شهرهای آن به'''‌'''شمار می'''‌'''روند. اقلیم ازبکستان نیمه'''‌'''خشک<ref> semi arid</ref> با تابستان'''‌'''های گرم و تا اندازه'''‌'''ای داغ است، ولی کمبود رطوبت به تحمل'''‌'''پذیری آن کمک می'''‌'''کند. زمستان'''‌'''های این سرزمین سرد و خشک و آفتابی است و بهار و پاییز موسم بارندگی آن است. میانگین دمای تاشکند در دی'''‌'''ماه منهای یک درجۀ سانتی'''‌'''گراد و در تیرماه ۲۵ درجۀ سانتی'''‌'''گراد است و میانگین بارندگی سالانۀ آن به ۳۷۵ میلی'''‌'''متر می'''‌'''رسد. حدود ۲۲ درصد از اراضی این کشور پوشیده از جنگل طبیعی و مصنوعی است و جنگل'''‌'''کاری و توسعۀ فضای سبز ازجمله برنامه'''‌'''های در دست اجرای دولت ازبکستان است.


'''اقتصاد'''. شبکه'''‌'''های وسیع آبیاری، کشور ازبکستان را در ردیف یکی از بزرگ'''‌'''ترین نواحی پنبه'''‌'''خیز جهان جای داده است. خشک'''‌'''سالی'''‌'''های اخیر و کم'''‌'''شدن آب رودخانه'''‌'''های آمودریا و سیردریا و کوچک'''‌'''شدن دریاچۀ آرال تا حدی از میزان تولید پنبه کاسته و صنعت ماهی'''‌'''گیری را نیز در شرایط نامساعدی قرار داده است. برنج و میوه در آبادی'''‌'''های پراکندۀ نواحی غربی به'''‌'''دست می'''‌'''آید و تولید غلات، خاصِ همین نواحی است. ذخایر مهم اورانیوم و طلا و دیگر کانی'''‌'''های فلزی و زغال'''‌'''سنگ و نفت و گاز طبیعی از عمده'''‌'''ترین منابع زیرزمینی ازبکستان است. ذخایر زیرزمینی نفت این کشور ناچیز است و دو‌سوم از درآمد فروش پنبه برای خرید نفت و مواد نفتی اختصاص یافته است. فعالیت'''‌'''های صنعتی کشور ازبکستان عمدتاً بر تولید ماشین'''‌'''آلات کشاورزی و کود '''‌'''شیمیایی متمرکز است. شبکۀ راه'''‌'''های زمینی ازبکستان وسیع و مناسب است و فرودگاه بین'''‌'''المللی تاشکند ارتباط این کشور را با جهان خارج برقرار می'''‌'''کند. زیبایی و سبک معماری اسلامی شهرهای ازبکستان، به'''‌'''ویژه شهرهای سمرقند، بخارا و خیوه، گردشگران بسیاری را به این کشور جذب می'''‌'''کند و صنعت گردشگری آن را رفته'''‌'''رفته رونق می'''‌'''بخشد.
'''اقتصاد'''. شبکه'''‌'''های وسیع آبیاری، کشور ازبکستان را در ردیف یکی از بزرگ'''‌'''ترین نواحی پنبه'''‌'''خیز جهان جای داده است. خشک'''‌'''سالی'''‌'''های اخیر و کم'''‌'''شدن آب رودخانه'''‌'''های [[آمودریا]] و [[سیردریا، رود|سیردریا]] و کوچک'''‌'''شدن دریاچۀ آرال تا حدی از میزان تولید پنبه کاسته و صنعت ماهی'''‌'''گیری را نیز در شرایط نامساعدی قرار داده است. برنج و میوه در آبادی'''‌'''های پراکندۀ نواحی غربی به'''‌'''دست می'''‌'''آید و تولید غلات، خاصِ همین نواحی است. ذخایر مهم [[اورانیوم]] و [[طلا]] و دیگر کانی'''‌'''های فلزی و [[زغال سنگ|زغال'''‌'''سنگ]] و نفت و گاز طبیعی از عمده'''‌'''ترین منابع زیرزمینی ازبکستان است. ذخایر زیرزمینی نفت این کشور ناچیز است و دو‌سوم از درآمد فروش پنبه برای خرید نفت و مواد نفتی اختصاص یافته است. فعالیت'''‌'''های صنعتی کشور ازبکستان عمدتاً بر تولید ماشین'''‌'''آلات کشاورزی و کود '''‌'''شیمیایی متمرکز است. شبکۀ راه'''‌'''های زمینی ازبکستان وسیع و مناسب است و فرودگاه بین'''‌'''المللی تاشکند ارتباط این کشور را با جهان خارج برقرار می'''‌'''کند. زیبایی و سبک معماری اسلامی شهرهای ازبکستان، به'''‌'''ویژه شهرهای سمرقند، بخارا و خیوه، گردشگران بسیاری را به این کشور جذب می'''‌'''کند و صنعت گردشگری آن را رفته'''‌'''رفته رونق می'''‌'''بخشد.


'''حکومت و سیاست'''. نوع حکومت کشور ازبکستان جمهوری چندحزبی با یک مجلس قانون'''‌'''گذاری است. رئیس'''‌'''جمهور هر پنج سال یک'''‌'''بار و با آرای عمومی برگزیده می'''‌'''شود و مسئولیت اجرایی و تشکیل هیئت دولت برعهدۀ اوست و مقام اجرایی نخست'''‌'''وزیری را نیز داراست. مجلس آن، که شورای عالی نام دارد، از ۵۰۰ عضو تشکیل شده و مدت نمایندگی آنان پنج سال است.
'''حکومت و سیاست'''. نوع حکومت کشور ازبکستان جمهوری چندحزبی با یک مجلس قانون'''‌'''گذاری است. رئیس'''‌'''جمهور هر پنج سال یک'''‌'''بار و با آرای عمومی برگزیده می'''‌'''شود و مسئولیت اجرایی و تشکیل هیئت دولت برعهدۀ اوست و مقام اجرایی نخست'''‌'''وزیری را نیز داراست. مجلس آن، که شورای عالی نام دارد، از ۵۰۰ عضو تشکیل شده و مدت نمایندگی آنان پنج سال است.


'''مردم و تاریخ'''. جمعیت ازبکستان حدود ۲۷,۴۴۵,۰۰۰ نفر است (۲۰۱۰) و تراکم نسبی آن به&nbsp;۶۱.۳ نفر در کیلومتر مربع می'''‌'''رسد. رشد سالانۀ جمعیت این کشور&nbsp;۱.۳ درصد است و ۷۱ درصد از مردم این کشور را ازبک'''‌'''ها تشکیل می'''‌'''دهند. ۸۸ درصد از آنان مسلمان'''‌'''اند و ۶۰ درصدشان در روستاها به'''‌'''سر می'''‌'''برند و زبان رسمی آنان ازبکی است. میانگین امید به زندگی در ازبکستان ۶۹ سال است و ۸۹ درصد از بزرگ'''‌'''سالان آن باسوادند. ازبکستان از روزگار بس دور مسکون بوده است. از قرن ۶پ'''‌'''م تا حملۀ اسکندر مقدونی، بخشی از امپراتوری ایرانِ هخامنشی بود و با حملۀ اسکندر به ایران'''‌'''، این سرزمین نیز تحت استیلای او و جانشینانش قرار گرفت. اعراب مسلمان در نیمۀ دوم قرن ۷م به ترکمنستان، که ازبکستان بخشی از آن بود، وارد شدند و فرهنگ اسلامی و زبان عربی را در آن سامان رواج دادند. سامانیان که به زبان فارسی و فرهنگ ایرانی علاقۀ وافر داشتند، در اواخر قرن ۹م بر این سرزمین استیلا یافتند و در ترویج فرهنگ ایران و زبان فارسی سخت کوشیدند. پس از حملات مرگبار و ویرانگر مغولان نوبت به تاخت'''‌'''وتاز امیرتیمور رسید. وی سمرقند را پایتخت خود کرد و جانشینان او در آبادانی آن کوشیدند. آخرین فرد خاندان تیموری به دست ازبک'''‌'''ها، که از اقوام مغول بودند، برافتاد و شیبانیان که از تیره ازبک'''‌'''ها بودند، بر آن نواحی مسلط شدند. حاکمان مزبور هم'''‌'''زمان با ظهور صفویان قدرت بسیار یافتند و با کشته'''‌'''شدن شیبک'''‌'''خان به دست شاه اسماعیل صفوی اول به خانات مختلف تجزیه شدند. دست'''‌'''اندازی و تجاوز روس'''‌'''ها به آسیای میانه از اواخر قرن ۱۸ آغاز شد و سمرقند، بخارا، و خیوه و دیگر شهرهای ازبکستان به مرور به تصرف آنان درآمد. پس از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷، جمهوری ترکستان، که ازبکستان بخشی از آن بود، تشکیل شد و چندی بعد به جمهوری شوروی سوسیالیستی ازبکستان که یکی از واحدهای تشکیل'''‌'''دهندۀ اتحاد جماهیر شوروی بود، مبدّل شد. با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، ازبکستان در ۳۱ اوت ۱۹۹۱ استقلال خود را اعلام کرد و در ۱۹۹۲ به عضویت سازمان ملل متحد درآمد. در اکتبر ۱۹۹۳ خط لاتینی در این کشور جانشین خط سیریلیک شد.
'''مردم و تاریخ'''. جمعیت ازبکستان حدود ۲۷,۴۴۵,۰۰۰ نفر است (۲۰۱۰) و تراکم نسبی آن به ۶۱.۳ نفر در کیلومتر مربع می'''‌'''رسد. رشد سالانۀ جمعیت این کشور ۱.۳ درصد است و ۷۱ درصد از مردم این کشور را ازبک'''‌'''ها تشکیل می'''‌'''دهند. ۸۸ درصد از آنان مسلمان'''‌'''اند و ۶۰ درصدشان در روستاها به'''‌'''سر می'''‌'''برند و زبان رسمی آنان ازبکی است. میانگین امید به زندگی در ازبکستان ۶۹ سال است و ۸۹ درصد از بزرگ'''‌'''سالان آن باسوادند. ازبکستان از روزگار بس دور مسکون بوده است. از قرن ۶پ'''‌'''م تا حملۀ [[اسکندر مقدونی]]، بخشی از امپراتوری ایرانِ هخامنشی بود و با حملۀ اسکندر به ایران'''‌'''، این سرزمین نیز تحت استیلای او و جانشینانش قرار گرفت. اعراب مسلمان در نیمۀ دوم قرن ۷م به ترکمنستان، که ازبکستان بخشی از آن بود، وارد شدند و فرهنگ اسلامی و زبان عربی را در آن سامان رواج دادند. سامانیان که به زبان فارسی و فرهنگ ایرانی علاقۀ وافر داشتند، در اواخر قرن ۹م بر این سرزمین استیلا یافتند و در ترویج فرهنگ ایران و زبان فارسی سخت کوشیدند. پس از حملات مرگبار و ویرانگر مغولان نوبت به تاخت'''‌'''وتاز [[امیرتیمور]] رسید. وی سمرقند را پایتخت خود کرد و جانشینان او در آبادانی آن کوشیدند. آخرین فرد خاندان تیموری به دست ازبک'''‌'''ها، که از اقوام مغول بودند، برافتاد و شیبانیان که از تیره ازبک'''‌'''ها بودند، بر آن نواحی مسلط شدند. حاکمان مزبور هم'''‌'''زمان با ظهور [[صفویه|صفویان]] قدرت بسیار یافتند و با کشته'''‌'''شدن شیبک'''‌'''خان به دست شاه اسماعیل صفوی اول به خانات مختلف تجزیه شدند. دست'''‌'''اندازی و تجاوز روس'''‌'''ها به آسیای میانه از اواخر قرن ۱۸ آغاز شد و سمرقند، بخارا، و خیوه و دیگر شهرهای ازبکستان به مرور به تصرف آنان درآمد. پس از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷، جمهوری ترکستان، که ازبکستان بخشی از آن بود، تشکیل شد و چندی بعد به جمهوری شوروی سوسیالیستی ازبکستان که یکی از واحدهای تشکیل'''‌'''دهندۀ اتحاد جماهیر شوروی بود، مبدّل شد. با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، ازبکستان در ۳۱ اوت ۱۹۹۱ استقلال خود را اعلام کرد و در ۱۹۹۲ به عضویت [[ملل متحد، سازمان|سازمان ملل متحد]] درآمد. در اکتبر ۱۹۹۳ خط لاتینی در این کشور جانشین خط [[سیریلیک، الفبای|سیریلیک]] شد.


&nbsp;
<br />


----
----


[[Category:تاریخ جهان]] [[Category:تمدن ها و حکومت های آسیای مرکزی]] [[Category:جغرافیای آسیا]] [[Category:جغرافیای انسانی سایر کشورهای آسیایی]] [[Category:جغرافیای طبیعی سایر کشورهای آسیایی]] [[Category:قاره ها و کشورها]] [[Category:کشورها]]
[[Category:تاریخ جهان]]  
[[Category:تمدن ها و حکومت های آسیای مرکزی]]  
[[Category:جغرافیای آسیا]]  
[[Category:جغرافیای انسانی سایر کشورهای آسیایی]]  
[[Category:جغرافیای طبیعی سایر کشورهای آسیایی]]  
[[Category:قاره ها و کشورها]]  
[[Category:کشورها]]
<references />

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۹ ژانویهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۰۹:۵۶

اُزْبَکِستان

اُزْبَکِستان

موقعیت. جمهوری ازبکستان در آسیای میانه، جنوب و جنوب شرقی دریاچۀ آرال و میان کشورهای قزاقستان در غرب و شمال، قرقیزستان و تاجیکستان در شرق، و افغانستان و ترکمنستان در جنوب جا دارد. مساحت این کشور ۴۴۷,۴۰۰ کیلومتر مربع و شهر تاشکند پایتخت آن است.

سیمای طبیعی. کشور جمهوری ازبکستان در صحرای مرکزی آسیا و در مسیر جادۀ ابریشم واقع شده است. بخش عمدۀ این کشور را صحرای قزل‌قوم یا دشت ماوراءالنهر تشکیل داده و نواحی جنوب شرقی را، که هم‌مرز با کشورهای قرقیزستان و تاجیکستان است، رشته‌کوه‌های بلندی که بخشی از کوه‌های آلای[۱] و تین شان[۲] محسوب می‌شوند و ارتفاع آن‌ها به ۴,۶۴۵ متر (کوه حصار در مرز تاجیکستان) می‌رسد فراگرفته است. صحرای تاریخی توران در شرق دریاچۀ آرال واقع است و از جنوب به صحرای قزل‌قوم منتهی می‌شود و بیابان خشک و برهوت اوست‌اورت[۳]، در شمال غربی کشور، تا دلتای رود آمودریا (جیحون) گسترده است. دو رودخانۀ بزرگ آسیای مرکزی، اندیجان (جیحون) و سیردریا (سیحون)، و نیز رودخانۀ زرافشان، که حوضۀ اصلی دریاچۀ آرال را تشکیل می‌دهند، این کشور را مشروب می‌کنند. مهار آب رودخانه‌های مزبور و استفادۀ بیش از اندازه از آب آن‌ها به خشک‌شدن و کوچک‌شدن دریاچۀ آرال، که روزگاری چهارمین دریاچۀ بزرگ جهان محسوب می‌شد، انجامیده است، آن‌چنان که سطح آب دریاچۀ مذکور حدود ۱۵ متر پایین رفته و مساحت آن به یک‌سوم وسعت پیشین کاهش یافته است. درۀ فرغانه، که بسیار حاصلخیز است، همراه با شبکههای وسیع آبیاری که بر باروری آن افزوده است، همچون زائدهای در کوهستان شرقی و به درون کشور قرقیزستان پیش رفته و شهرهای تاریخی و آباد نَمَنگان، اندیجان، و فرغانه در انتهای شرقی آن جا دارند. بلندترین نقطۀ ازبکستان، کوه حصار، با ارتفاع ۴,۶۴۵ متر است که در کوهستانهای غربی و در مرز کشور تاجیکستان قرار دارد و پستترین نقطۀ آن گودال مینبولاق واقع در صحرای قزلقوم، است که ارتفاع آن به دوازده متر زیر صفر می‌رسد. ازبکستان به دوازده استان و یک ایالت خودگردان داخلی قراقالپاقستان تقسیم میشود و تاشکند، اَندیجان، فِرغانِه، نَمَنگان، بُخارا، اورگنج، نوکوس[۴]، سمرقند، تِرمِذ، و خیوِه مهمترین شهرهای آن بهشمار میروند. اقلیم ازبکستان نیمهخشک[۵] با تابستانهای گرم و تا اندازهای داغ است، ولی کمبود رطوبت به تحملپذیری آن کمک میکند. زمستانهای این سرزمین سرد و خشک و آفتابی است و بهار و پاییز موسم بارندگی آن است. میانگین دمای تاشکند در دیماه منهای یک درجۀ سانتیگراد و در تیرماه ۲۵ درجۀ سانتیگراد است و میانگین بارندگی سالانۀ آن به ۳۷۵ میلیمتر میرسد. حدود ۲۲ درصد از اراضی این کشور پوشیده از جنگل طبیعی و مصنوعی است و جنگلکاری و توسعۀ فضای سبز ازجمله برنامههای در دست اجرای دولت ازبکستان است.

اقتصاد. شبکههای وسیع آبیاری، کشور ازبکستان را در ردیف یکی از بزرگترین نواحی پنبهخیز جهان جای داده است. خشکسالیهای اخیر و کمشدن آب رودخانههای آمودریا و سیردریا و کوچکشدن دریاچۀ آرال تا حدی از میزان تولید پنبه کاسته و صنعت ماهیگیری را نیز در شرایط نامساعدی قرار داده است. برنج و میوه در آبادیهای پراکندۀ نواحی غربی بهدست میآید و تولید غلات، خاصِ همین نواحی است. ذخایر مهم اورانیوم و طلا و دیگر کانیهای فلزی و زغالسنگ و نفت و گاز طبیعی از عمدهترین منابع زیرزمینی ازبکستان است. ذخایر زیرزمینی نفت این کشور ناچیز است و دو‌سوم از درآمد فروش پنبه برای خرید نفت و مواد نفتی اختصاص یافته است. فعالیتهای صنعتی کشور ازبکستان عمدتاً بر تولید ماشینآلات کشاورزی و کود شیمیایی متمرکز است. شبکۀ راههای زمینی ازبکستان وسیع و مناسب است و فرودگاه بینالمللی تاشکند ارتباط این کشور را با جهان خارج برقرار میکند. زیبایی و سبک معماری اسلامی شهرهای ازبکستان، بهویژه شهرهای سمرقند، بخارا و خیوه، گردشگران بسیاری را به این کشور جذب میکند و صنعت گردشگری آن را رفتهرفته رونق میبخشد.

حکومت و سیاست. نوع حکومت کشور ازبکستان جمهوری چندحزبی با یک مجلس قانونگذاری است. رئیسجمهور هر پنج سال یکبار و با آرای عمومی برگزیده میشود و مسئولیت اجرایی و تشکیل هیئت دولت برعهدۀ اوست و مقام اجرایی نخستوزیری را نیز داراست. مجلس آن، که شورای عالی نام دارد، از ۵۰۰ عضو تشکیل شده و مدت نمایندگی آنان پنج سال است.

مردم و تاریخ. جمعیت ازبکستان حدود ۲۷,۴۴۵,۰۰۰ نفر است (۲۰۱۰) و تراکم نسبی آن به ۶۱.۳ نفر در کیلومتر مربع میرسد. رشد سالانۀ جمعیت این کشور ۱.۳ درصد است و ۷۱ درصد از مردم این کشور را ازبکها تشکیل میدهند. ۸۸ درصد از آنان مسلماناند و ۶۰ درصدشان در روستاها بهسر میبرند و زبان رسمی آنان ازبکی است. میانگین امید به زندگی در ازبکستان ۶۹ سال است و ۸۹ درصد از بزرگسالان آن باسوادند. ازبکستان از روزگار بس دور مسکون بوده است. از قرن ۶پم تا حملۀ اسکندر مقدونی، بخشی از امپراتوری ایرانِ هخامنشی بود و با حملۀ اسکندر به ایران، این سرزمین نیز تحت استیلای او و جانشینانش قرار گرفت. اعراب مسلمان در نیمۀ دوم قرن ۷م به ترکمنستان، که ازبکستان بخشی از آن بود، وارد شدند و فرهنگ اسلامی و زبان عربی را در آن سامان رواج دادند. سامانیان که به زبان فارسی و فرهنگ ایرانی علاقۀ وافر داشتند، در اواخر قرن ۹م بر این سرزمین استیلا یافتند و در ترویج فرهنگ ایران و زبان فارسی سخت کوشیدند. پس از حملات مرگبار و ویرانگر مغولان نوبت به تاختوتاز امیرتیمور رسید. وی سمرقند را پایتخت خود کرد و جانشینان او در آبادانی آن کوشیدند. آخرین فرد خاندان تیموری به دست ازبکها، که از اقوام مغول بودند، برافتاد و شیبانیان که از تیره ازبکها بودند، بر آن نواحی مسلط شدند. حاکمان مزبور همزمان با ظهور صفویان قدرت بسیار یافتند و با کشتهشدن شیبکخان به دست شاه اسماعیل صفوی اول به خانات مختلف تجزیه شدند. دستاندازی و تجاوز روسها به آسیای میانه از اواخر قرن ۱۸ آغاز شد و سمرقند، بخارا، و خیوه و دیگر شهرهای ازبکستان به مرور به تصرف آنان درآمد. پس از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷، جمهوری ترکستان، که ازبکستان بخشی از آن بود، تشکیل شد و چندی بعد به جمهوری شوروی سوسیالیستی ازبکستان که یکی از واحدهای تشکیلدهندۀ اتحاد جماهیر شوروی بود، مبدّل شد. با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، ازبکستان در ۳۱ اوت ۱۹۹۱ استقلال خود را اعلام کرد و در ۱۹۹۲ به عضویت سازمان ملل متحد درآمد. در اکتبر ۱۹۹۳ خط لاتینی در این کشور جانشین خط سیریلیک شد.



  1. Alai
  2. Tian Shan
  3. Ustyurt
  4. Nukus
  5. semi arid