آسیای مرکزی
آسیای مرکزی (Central Asia)
(یا: آسیای میانه) سرزمینی بزرگ در غرب مرکزی قارۀ آسیا به مساحت تقریباً ۱۶,۲۰۰,۰۰۰ کیلومتر مربع، متشکل از کشورهای ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قزاقستان، و قرقیزستان. صحراهای قراقوم و قزل‌قوم و رودهای سیحون و جیحون را در خود جا داده است. دریاچه‌های آرال، بالخاش، و ایسیک‌کول و کوه‌ها و مناطق کوهستانی نظیر کوه بلخان و فلات پامیر و مناطق معروفی همچون سغد، فرغانه، و خوارزم و دشت قپچاق نیز در این سرزمین واقع شده‌اند. آسیای میانه از شمال به سیبری، از جنوب به افغانستان و ایران، از شرق به چین و مغولستان و سیبری از غرب به دریای خزر و رودخانۀ اورال محدود است. به گواه کشفیات تشیک تاش و چیم کنت و باباتاق، دَه‌ها هزار سال پیش محل سکونت انسان نئاندرتال و یکی از مراکز تمدن و فرهنگ پارینه‌سنگی بوده است. بخش بزرگی از این سرزمین در روزگار کهن در اختیار اقوام آریایی، نظیر سکاها قرار داشت، اما در قرون بعد از میلاد، دسته‌های بزرگی از اقوام ترک و ترک‌زبان در آن سرزمین مستقر شدند و به‌تدریج ساختار جمعیت بومی آن را تغییر دادند. جریان ورود ترکان و ترک‌زبانان، نظیر غزها، قپچاق‌ها، و مغول‌ها تا قرون متأخر ادامه داشت و بخش اعظم این سرزمین را به سرزمین ترکان تبدیل کرد. آسیای مرکزی از قرن ۷ق/۱۳م تا قرون ۹ـ۱۰ق/۱۵ـ۱۶ جزئی از قلمرو دولت‌های مغولی و تیموری بود. اما پس از انقراض این دولت‌ها، از قرن ۱۰ تا ۱۳ق/۱۶ تا ۱۹، در حوزۀ خانات بخارا و خیوه و خوقند قرار گرفت. این خانات به ترتیب در قرن ۱۹ به دولت روسیۀ تزاری پیوستند و سرزمین آنان به ترکستان روس و یا ترکستان غربی موسوم گردید، اما پس از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷م به آسیای میانه تغییر نام داد. در دوران روسیه تزاری و شوروی، گروه‌های بزرگی از روس‌ها و اوکراینی‌ها و آلمانی‌تباران به آسیای مرکزی منتقل شدند که تعداد آن‌ها امروزه به چند میلیون نفر می‌رسد.