تبریز، شهر
تبریز، شهر Tabriz, city
| تبریز، شهر | |
|---|---|
| کشور | پرونده:Flag of Iran.svg ایران |
| استان | آذربایجان شرقی |
| شهرستان | تبریز |
| بخش | مرکزی |
| جمعیت | 1,558,693نفر (1395ش) |
| موقعیت | ۵۲۴کیلومتری شمال غربی تهران، سر راه تهران به ترکیه و تهران به جمهوری آذربایجان |
| نوع اقلیم | معتدل مایل به سرد و نیمه‌خشک |
| ارتفاع از سطح دریا | ۱,۳۶۵متر |
| برخی بناهای مهم | مسجد کبود، عمارت ربع رشیدی، ارگ علیشاه، مسجد جامع تبریز، بقعۀ سید حمزه، بقعۀ صاحب‌الامر، و استخر اِئل گُلی (شاه گلی) |
| نام لاتین | Tabriz |
شهری در استان آذربایجان شرقی، مرکز اداری شهرستان تبریز و استان مذکور. در منطقه‌ای کوهستانی به فاصلۀ ۵۲۴کیلومتری شمال غربی تهران، سر راه تهران به ترکیه و تهران به جمهوری آذربایجان، قرار دارد. رود آجی‌چای (تلخه‌رود) از کنار این شهر می‌گذرد و ارتفاع آن ۱,۳۶۵متر است. اقلیم تبریز معتدل مایل به سرد و نیمه‌خشک و میانگین حداکثر دمای آن هجده درجۀ سانتی‌گراد و معدل حداقل دمای آن ۶.۵ درجۀ سانتی‌گراد است. میزان بارندگی سالانۀ آن بالغ بر ۳۰۸میلی‌متر و جمعیت آن 1,558,693نفر است (1395ش). از لحاظ وسعت (پس از تهران و مشهد)، سومین شهر بزرگ ایران و از نظر جمعیت ششمین شهر ایران (بعد از تهران، مشهد، اصفهان، کرج و شیراز) محسوب می‌شود. شهر تبریز از نظر سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، صنعتی، و نظامی از اهمیت زیادی برخوردار است و از این نظر در ردیف شهر‌های درجه اول ایران جای دارد.
تاریخ بنای تبریز به درستی مشخص نیست. عده‌ای از مورخین نام آن را مقتبس از واژۀ پهلوی توریز می‌دانند. بعضی ساخت آن را به روزگار ساسانیان نسبت داده‌اند و گروهی بنای شهر را از زبیده، همسر هارون‌الرشید، می‌دانند. هنگام حملۀ اعراب مسلمان به ایران، ظاهراً روستای کوچک و گمنامی بود که در زمان سلجوقیانِ عراق و اتابکانِ آذربایجان (۵۳۱ - ۶۲۲ق) به‌تدریج اهمیت یافت تا جایی که قزل ارسلان آن را به پایتختی خود برگزید. در ۶۲۲ق، جلال‌الدین منکبرنی آن را اشغال کرد و مغولان در ۶۲۸ق آن را تصرف، غارت و ویران کردند. اما در زمان ایلخانان مغول بار دیگر رونق یافت. غازان خان، کلیسا‌ها و کنیسه‌های شهر را ویران و تبریز را به شهری اسلامی مبدل کرد و آن را به حد اعلای شکوه خود رساند و بناهای بسیاری در آن ایجاد کرد. امیرتیمور گورکان در ۷۸۸ق تبریز را تصرف کرد و به آن آسیب فراوان رساند. جهانشاه قراقویونلو تبریز را در ۸۳۹ق پایتخت خود قرار داد و اوزون حسن آق‌قوینلو در ۸۷۳ق آن را تصرف کرد و سپس شاه اسماعیل اول صفوی بر این شهر مسلط شد (۹۰۷ق). تبریز در دورۀ صفویه مدتی در تصرف عثمانی‌ها بود. شاه عباس اول صفوی عثمانی‌ها را از آذربایجان بیرون راند (۱۰۱۲ق) و بار دیگر تبریز به دست ایرانی‌ها افتاد. افغان‌ها پس از تصرف ایران، تبریز را به عثمانی‌ها واگذار کردند؛ اما طولی نکشید که نادرشاه افشار عثمانی‌ها را شکست داد و آنان را از آذربایجان متواری ساخت. در جنگ‌های ایران و روس، تبریز ستاد عملیاتی عباس میرزا بود. به فرمان او جَبّاخانه و کارخانۀ توپ‌ریزی در این شهر احداث شد. در ۱۲۴۳ق ارتش روس، تبریز را تصرف کرد؛ اما به‌موجب عهدنامۀ ترکمان‌چای آن‌جا را تخلیه کرد. در زمان نهضت مشروطیت از پایگاه‌های اصلی مشروطه‌خواهان بود. در جنگ جهانی اول (۱۹۱۵م) بار دیگر روس‌ها شهر تبریز را اشغال کردند و در ۱۹۱۸م نیز عثمانی‌ها وارد این شهر شدند و در جنگ جهانی دوم نیز مجدداً ارتش سرخ آن را تصرف کرد و به‌دنبال آن فرقۀ دموکرات در ۱۳۲۴ش آن‌جا را از تصرف دولت مرکزی ایران خارج کرد؛ اما سال بعد ناگزیر از تخلیۀ آن شد و تبریز بار دیگر به ایران بازگشت و آرامش بر آن حکمفرما شد و دوران توسعه و ترقی آن آغاز گردید.
مکان‌های تاریخی و دیدنی تبریز عبارتند از مسجد کبود (قرن ۹ق)، عمارت ربع رشیدی، ارگ علیشاه، مسجد جامع تبریز، بقعۀ سید حمزه، بقعۀ صاحب‌الامر، بازار سرپوشیدۀ تبریز و استخر اِئل گُلی (شاه گلی).