آسیا، قاره: تفاوت میان نسخه‌ها

آسیا، قاره (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱۱ دسامبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۷:۰۳

۴۱۷ بایت اضافه‌شده ، ۱ سال پیش

بدون خلاصۀ ویرایش

دیداریویکی‌متن

Nazanin

سرویراستار

۵۴٬۰۳۸

ویرایش

@@ خط ۲: / خط ۲: @@
 آسیا، قاره (Asia)<br/> [[File:10132000-3.jpg|thumb|قارۀ آسیا]][[File:10132000-1.jpg|thumb|معبد ایتسوکوشیما (دروازه بزرگ)، میاجیما، هونشو، ژاپن]][[File:10132000-4.jpg|thumb|دیوار بزرگ چین]][[File:10132000-5.jpg|thumb|تاج محل، آگرا، هندوستان]]'''موقعیت.''' قارۀ آسیا در نیم‌کرۀ شمالی [[زمین]] قرار دارد و از شمال به [[اقیانوس شمالگان]]<ref>Arctic Ocean</ref>، از شرق به [[اقیانوس آرام]]<ref>Pacific Ocean</ref>، از جنوب به [[اقیانوس هند]]<ref>Indian Ocean</ref>، و از غرب به [[دریای سرخ]]<ref>Red Sea</ref>، [[مدیترانه، دریای|دریای مدیترانه]]<ref>Mediterranean Sea</ref>، [[دریای سیاه]]<ref>Black Sea</ref>، کوه‌های [[قفقاز، رشته کوه|قفقاز]]، [[خزر، دریای|دریای خزر]]<ref>Caspian Sea</ref>، و [[اورال، کوه های|کوه‌های اورال]]<ref>Ural Montains</ref> محدود است (مرز غربی آسیا از دریای خزر و دریاهای سیاه و [[اژه، دریای|اژه]]<ref>Aegean</ref> و مدیترانه می‌گذرد). مساحت این قاره ۴۴,۳۹۱,۱۶۰ کیلومتر مربع و جمعیت آن ۳,۷۷۶,۱۸۱,۹۴۹ (۲۰۰۸م) بزرگ‌ترین شهرهای آن، با جمعیت بیش از ۵میلیون نفر، عبارت‌اند از [[بانکوک]]، [[پکن]]<ref>Beijing</ref>، [[چنای]]<ref>Chennai</ref>، [[دهلی، شهر|دهلی]]<ref>Delhi</ref>، [[داکا]]<ref>Dhaka</ref>، [[هنگ کنگ|هنگ‌کنگ]]<ref>Hong Kong</ref>، [[حیدرآباد (هند)|حیدرآباد]]، [[استانبول]]<ref>Istanbul</ref>، [[جاکارتا]]<ref>Jakarta</ref>، [[کلکته]]<ref>Kolkata</ref>، [[کراچی]]<ref>Karachi</ref>، [[لاهور]]<ref>Lahore</ref>، [[مانیل]]<ref>Manila</ref>، [[بمبئی، شهر|بمبئی]]، [[اوزاکا]]<ref>Osaka</ref>، [[سیول|سئول]]<ref>Seoul</ref>، [[شانگهای]]<ref>Shanghai</ref>، [[شنیانگ]]<ref>Shenyang</ref>، [[تهران، شهر|تهران]]، [[تیانجین]]<ref>Tianjin</ref>، و [[توکیو]]<ref>Tokyo</ref>.
-'''کرانه‌ها و جزایر'''. الف: کرانه‌های شمالی، که بخشی از اقیانوس شمالگان است، از [[کارا، دریای|دریای کارا]]<ref>Kara Sea</ref>، [[لاپتف، دریای|دریای لاپتف]]<ref>Laptev Sea</ref>، و [[سیبری شرقی، دریای|دریای سیبری شرقی]]<ref>East Siberian Sea</ref> تشکیل شده و دماغۀ چلیوسکین<ref>Chelyuskin Cape</ref>، شمالی‌ترین نقطۀ آن است. جزایر سِوِرنایا زِملیا<ref>Severnaya Zemlya</ref>، مجمع‌الجزایر سیبری جدید<ref>New Siberia</ref>، و [[ورانگل، جزیره|جزیرۀ ورانگِل]]<ref>Wrangel</ref> مهم‌ترین جزایر آب‌های ساحلی آن هستند. ب: کرانه‌های شرقی، یا اقیانوس آرام، از [[برینگ، دریای|دریای برینگ]]<ref>Bering</ref>، [[اختسک، دریای|دریای اختسک]]<ref>Okhotsk</ref>، [[ژاپن، دریای|دریای ژاپن]]<ref>Sea of Japan</ref>، [[دریای زرد]]<ref>Yellow Sea</ref>، [[چین، دریای|دریای چین]]<ref>China Sea</ref> شرقی و دریای چین جنوبی پدید آمده و شبه‌جزیرۀ چوکچی آن را از کرانه‌های شمالی جدا می‌کند و شبه‌جزیره‌های [[کامچاتکا، شبه جزیره|کامچاتکا]]<ref>Kamchatka</ref>، کره، [[مالی، شبه جزیره|مالی]]<ref>Malay Peninsula</ref> مهم‌ترین عوارض ساحلی آن محسوب می‌شوند. شرقی‌ترین نقطۀ قارۀ آسیا به نام دماغۀ دژنیووا، در طول جغرافیایی ۱۶۹ درجه و ۴۰ دقیقه قرار دارد و ساخالین<ref>Sakhalin</ref>، ژاپن<ref>Japan</ref>، [[تایوان]]<ref>Taiwan</ref>، و لوزون<ref>Luzon</ref> عمده‌ترین جزایر آن به‌شمار می‌آیند. پ: کرانه‌های جنوبی، یا اقیانوس هند، از خلیج تایلند<ref>Thailand</ref>، [[بنگال، خلیج|خلیج بنگال]]، [[دریای عرب]]، خلیج عمان، [[خلیج فارس]]، و [[عدن، خلیج|خلیج عدن]] تشکیل شده است و جنوبی‌ترین نقطۀ آن دماغۀ پیای ([[مالزی]]) در عرض جغرافیایی ۵۱ درجه و پانزده دقیقه شمالی جای دارد و [[سری لانکا|سری‌لانکا]]<ref>Sri Lanka</ref>، [[بورنئو]]<ref>Borneo</ref>، و [[سوماترا]]<ref>Sumatra</ref> عمده‌ترین جزایر آن هستند. شبه‌جزیره‌های مالی، هند، و [[عربستان، شبه جزیره|عربستان]] عوارض چشمگیر این قسمت را تشکیل می‌دهند. ت: مرزهای غربی از دریای سرخ، برزخ سوئز، دریای مدیترانه، دریای اژه، دریای سیاه، [[قفقاز، رشته کوه|رشته‌کوه قفقاز]]<ref>Caucasus Mountains</ref>، کرانه‌های شمال غربی دریای خزر، استپ‌های [[قزاقستان]]<ref>Kazakhstan</ref>، شرق رود [[ولگا]]<ref>Volga</ref>، و کوه‌های اورال تشکیل یافته و غربی‌ترین نقطۀ آن به نام دماغۀ بابا در غرب [[ترکیه]] قرار دارد. شبه‌جزیرۀ [[آناتولی]]<ref>Anatolia</ref> مهم‌ترین عارضۀ ساحلی و جزیرۀ قبرس عمده‌ترین جزیرۀ آن است.
+'''کرانه‌ها و جزایر'''. الف: کرانه‌های شمالی، که بخشی از اقیانوس شمالگان است، از [[کارا، دریای|دریای کارا]]<ref>Kara Sea</ref>، [[لاپتف، دریای|دریای لاپتف]]<ref>Laptev Sea</ref>، و [[سیبری شرقی، دریای|دریای سیبری شرقی]]<ref>East Siberian Sea</ref> تشکیل شده و دماغۀ چلیوسکین<ref>Chelyuskin Cape</ref>، شمالی‌ترین نقطۀ آن است. جزایر سِوِرنایا زِملیا<ref>Severnaya Zemlya</ref>، مجمع‌الجزایر سیبری جدید<ref>New Siberia</ref>، و [[ورانگل، جزیره|جزیرۀ ورانگِل]]<ref>Wrangel</ref> مهم‌ترین جزایر آب‌های ساحلی آن هستند. ب: کرانه‌های شرقی، یا اقیانوس آرام، از [[برینگ، دریای|دریای برینگ]]<ref>Bering</ref>، [[اختسک، دریای|دریای اختسک]]<ref>Okhotsk</ref>، [[ژاپن، دریای|دریای ژاپن]]<ref>Sea of Japan</ref>، [[دریای زرد]]<ref>Yellow Sea</ref>، [[چین، دریای|دریای چین]]<ref>China Sea</ref> شرقی و دریای چین جنوبی پدید آمده و شبه‌جزیرۀ چوکچی آن را از کرانه‌های شمالی جدا می‌کند و شبه‌جزیره‌های [[کامچاتکا، شبه جزیره|کامچاتکا]]<ref>Kamchatka</ref>، کره، [[مالی، شبه جزیره|مالی]]<ref>Malay Peninsula</ref> مهم‌ترین عوارض ساحلی آن محسوب می‌شوند. شرقی‌ترین نقطۀ قارۀ آسیا به نام دماغۀ دژنیووا، در طول جغرافیایی ۱۶۹ درجه و ۴۰ دقیقه قرار دارد و ساخالین<ref>Sakhalin</ref>، ژاپن<ref>Japan</ref>، [[تایوان]]<ref>Taiwan</ref>، و لوزون<ref>Luzon</ref> عمده‌ترین جزایر آن به‌شمار می‌آیند. پ: کرانه‌های جنوبی، یا اقیانوس هند، از خلیج تایلند<ref>Thailand</ref>، [[بنگال، خلیج|خلیج بنگال]]، [[دریای عرب]]، خلیج عمان، [[خلیج فارس]]، و [[عدن، خلیج|خلیج عدن]] تشکیل شده است و جنوبی‌ترین نقطۀ آن دماغۀ پیای ([[مالزی]]<ref>Malaysia</ref>) در عرض جغرافیایی ۵۱ درجه و پانزده دقیقه شمالی جای دارد و [[سری لانکا|سری‌لانکا]]<ref>Sri Lanka</ref>، [[بورنئو]]<ref>Borneo</ref>، و [[سوماترا]]<ref>Sumatra</ref> عمده‌ترین جزایر آن هستند. شبه‌جزیره‌های مالی، هند، و [[عربستان، شبه جزیره|عربستان]] عوارض چشمگیر این قسمت را تشکیل می‌دهند. ت: مرزهای غربی از دریای سرخ، برزخ سوئز، دریای مدیترانه، دریای اژه، دریای سیاه، [[قفقاز، رشته کوه|رشته‌کوه قفقاز]]<ref>Caucasus Mountains</ref>، کرانه‌های شمال غربی دریای خزر، استپ‌های [[قزاقستان]]<ref>Kazakhstan</ref>، شرق رود [[ولگا]]<ref>Volga</ref>، و کوه‌های اورال تشکیل یافته و غربی‌ترین نقطۀ آن به نام دماغۀ بابا در غرب [[ترکیه]] قرار دارد. شبه‌جزیرۀ [[آناتولی]]<ref>Anatolia</ref> مهم‌ترین عارضۀ ساحلی و جزیرۀ قبرس عمده‌ترین جزیرۀ آن است.
-'''کوه‌ها'''. کوه‌های [[هیمالیا]] که بلندترین نقطۀ روی زمین یعنی کوه [[اورست، قله|اورست]]<ref>Everest</ref> (۸,۸۴۸ متر) را در خود جای داده در جنوب این قاره است و کوه‌های [[هندوکش]]، [[پامیر]]<ref>Pamir</ref>، و [[تین شان]]<ref>Tien Shan</ref> شاخه‌های فرعی آن به‌شمار می‌آیند. فلات پهناور [[تبت]]<ref>Tibet</ref>، که ارتفاع آن از ۴,۵۰۰ متر تجاوز می‌کند و از مرتفع‌ترین نواحی جهان است، بخش مرکزی این قاره را فرا گرفته و کوه‌هایی چون [[کونلون شان]]<ref>Kunlun Shan</ref>، در شمال؛ آلتای‌شان، در غرب؛ داهینگ‌گان لینگ، در شمال شرقی چین؛ ورخویانسک، استاناووی، چرسکی، و کولیما در سیبری شرقی؛ کوه‌های البرز و زاگرس، در ایران؛ و کوه‌های توروس، در ترکیه و نیز آتشفشان‌های فراوانی در کامچاتکا، ژاپن، فیلیپین، اندونزی، مالزی، ایران، و ترکیه بخشی از بلندی‌های این قارۀ پهناور را تشکیل می‌دهند. افزون بر ارتفاعات بالا، صحرای گُبی، بیابان‌های وسیع مغولستان و تاکلاماکان، سین‌کیانگ اویغورِ چین، فلات دکن، در جنوب هند؛ کویر لوت و دشت کویر، در ایران؛ و صحرای وسیع عربستان، استپ‌های قرقیزستان و قزاقستان نیز از دیگر عوارض چشمگیر و مهم آسیا محسوب می‌شوند.
+'''کوه‌ها'''. کوه‌های [[هیمالیا]] که بلندترین نقطۀ روی زمین یعنی کوه [[اورست، قله|اورست]]<ref>Everest</ref> (۸,۸۴۸ متر) را در خود جای داده در جنوب این قاره است و کوه‌های [[هندوکش]]، [[پامیر]]<ref>Pamir</ref>، و [[تین شان]]<ref>Tien Shan</ref> شاخه‌های فرعی آن به‌شمار می‌آیند. فلات پهناور [[تبت]]<ref>Tibet</ref>، که ارتفاع آن از ۴,۵۰۰ متر تجاوز می‌کند و از مرتفع‌ترین نواحی جهان است، بخش مرکزی این قاره را فرا گرفته و کوه‌هایی چون [[کونلون شان]]<ref>Kunlun Shan</ref>، در شمال؛ آلتای‌شان، در غرب؛ داهینگ‌گان لینگ، در شمال شرقی چین؛ [[ورخویانسک]]<ref>Verkhoyansk</ref>، استاناووی، چرسکی، و [[کولیما، شهر|کولیما]]<ref>Colima</ref> در سیبری شرقی؛ کوه‌های البرز و زاگرس، در [[ایران]]<ref>Iran</ref>؛ و [[توروس، کوه های|کوه‌های  توروس]]<ref>Taurus</ref>، در ترکیه و نیز آتشفشان‌های فراوانی در کامچاتکا، ژاپن، [[فیلیپین]]<ref>Philippines</ref>، [[اندونزی]]<ref>Indonesia</ref>، مالزی، ایران، و ترکیه بخشی از بلندی‌های این قارۀ پهناور را تشکیل می‌دهند. افزون بر ارتفاعات بالا، صحرای [[گبی|گُبی]]<ref>Gobi</ref>، بیابان‌های وسیع [[مغولستان]]<ref>Mongolia</ref> و [[تاکلاماکان]]<ref>Taklamakan</ref>، [[سین کیانگ اویغور|سین‌کیانگ اویغور]]<ref>Xinjiang Uygur</ref> چین، فلات [[دکن]]<ref>Deccan</ref>، در جنوب هند؛ [[کویر لوت]] و [[دشت کویر]]، در ایران؛ و صحرای وسیع عربستان، استپ‌های [[قرقیزستان]]<ref>Kyrgyzstan</ref> و [[قزاقستان]]<ref>Kazakhstan</ref> نیز از دیگر عوارض چشمگیر و مهم آسیا محسوب می‌شوند.
 '''رودها و دریاچه‌ها'''. رود‌های فراوان و پرآبی در این قاره جریان دارند که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از اوب، ینی‌سی، آمور، هوانگ، جانگ (یانگ‌تسه)، و شی در شرق؛ مکونگ، سالوین، ایراوادی، در جنوب شرقی؛ براهماپوترا، گنگ، و سند، در جنوب؛ دجله و فرات، در جنوب غربی؛ و رود اورال، در غرب. دریاچه‌های پهناور خزر، آرال، بایکال، و بالخاش و نیز دریاچه‌های نسبتاً کوچک دونگتینگ‌هو، ارومیه، و وان از دیگر عوارض آبی این قاره به‌شمار می‌آیند.